चियाबगानको ताजा स्थिति र चियाबगान सङ्ग्राम समितिको गतिविधि

 लीलाबहादुर छेत्री

प्राय: डेढ दशकदेखि यता उत्तरबङ्गालका चियाबगानहरूमा शुरु हुनथालेको गतिरोध यतिखेर चरमोत्कर्षमा पुगेको छ। जसको कारण चियाबगानहरूमा आश्रित लाखौँ मानिसहरूको जीवनस्तर दैनन्दिन विकट सङ्कटमा पर्नथालेको छ। भोकमरी र प्राथमिक स्वास्थ्योपचार अनि अरू बुनियादी समस्याहरूको भुङ्रोमा परेर आश्रित मानिसहरू असवाभाविक मृत्युको शिकार भइरहेका छन्। जुन मृत्यु दरमा कमी आउनुको साटो तेब्बर चौबर हुँदैगइरहेको देखिन्छ। एक किसिमले चियाबगानमा सृजित समस्या सीमा बाहिर हुनथालेको मानिसहरूले बताउन थालेको सुनिन्छ। यतिञ्जेल नियन्त्रणमा राखिने अभिप्रायमा चलिएका प्रशासनिक एवं सरकारी प्रयासहरू प्रभावहीन जस्तै नै देखिन्छ। क्षेत्रीय, राज्यस्तरीय अनि केही राष्ट्रीय स्तरका प्रिन्ट तथा इलेक्ट्रोनिक मिडियाले उत्तरबङ्गालका चियाबगानहरूमा सृजित समस्याहरूलाई लिएर चर्चा गर्नथाले पनि राज्य तथा केन्द्र सरकारको सम्बन्धित निकायले त्यस विषयलाई लिएर खासै गम्भीरता देखाउन नसकेको गुनासो बढ्न थालेको छ। अहिले राज्यको सत्तासीन दल अनि विपक्षी र श्रमिकवर्गको हिमायती ठान्ने राजनैतिक दल र राजनैतिक दलसमर्थित सङ्गठनहरूबीच चियाश्रमिकहरूको मृत्यु दरलाई लिएर खिचातानी, आरोप-प्रत्यारोपको दौर शुरु भएको देखिन्छ। जुन दौर आउॅदो विधानसभाको माहोलमा अझ प्रतिस्पर्धात्मक हुने सम्भावना व्यक्त गरिॅदैछ। यस्तो स्थितिबीच केही सचेत समूह अघि आएर 2015को 22 नोभेम्बर दिन सिलगढीको एक कन्भेन्सनबाट 'चियाबगान सङ्ग्राम समिति' अस्तित्वमा आएर केही आशा र भरलाग्दा कार्यक्रमहरू शुरु गरेको देखिन्छ। हालसम्म चियाबगान सङ्ग्राम समितिले सम्पादन गरेको कार्यक्रमलाई आमश्रमिकहरूले सकारात्मक पहलको रूपमा उल्लेख गर्नथालेका छन्। समितिले शुरुदेखि नै एक राष्ट्रिय स्तरको गैरराजनैतिक मञ्चको रूपमा आफूलाई स्थापित गर्दै चियाबगानको समस्यालाई लिएर समाधानको अभियानमा अग्रगामी पदक्षेप प्रारम्भ गरेको देखिन्छ। पछिल्ला वर्षहरूमा चियाबगानमा आश्रित मानिसहरूको समस्यालाई लिएर राजनैतिक दलसमर्थित सङ्गठनहरूले पनि निरन्तर काम गर्दै आए पनि समस्यालाई पार लगाउन नसकेपछि आश्रित मानिसहरूले एउटा गैरराजनैतिक सङ्गठनको आवश्यक्ता महसुस गर्दै आएको सुनिन्थ्यो। जुन आवश्यक्तालाई परिपूर्ति गर्न गठित चियाबगान सङ्ग्राम समितिमा कानुनविद्हरू, शिक्षाविद्हरू, पत्रकारहरू, कलाकारहरू, सांस्कृतिक कर्मीहरू लगायत सचेत विद्यार्थीसमूह आदिलाई सामेल गरिएको छ। उत्तरबङ्गाल, कोलकाता र दिल्लीका बुद्धिजीवीहरूलाई प्रतिनिधिका रूपमा सामेल गराइएको चियाबगान सङ्ग्राम समितिले 67 औं गणतन्त्र दिवसको पूर्वसन्ध्यामा प्रथम राज्यस्तरीय कन्भेन्सन सफलतापुर्वक सम्पन्न गरिसकेको छ। आममजदूरहरूलाई संवैधानिक एवं न्यायसङ्गत हक अधिकारबारे सचेत तुल्याउन डुवर्स र तराईका गतिरोधव्याप्त चियाबगानहरूमा जनचेतनामूलक शिविरहरूको आयोजना गरिसकेको छ। गणतन्त्रको पूर्वसन्ध्या अर्थात् 25 जनवरीको दिन सम्पन्न कोलकाता सम्मेलन अवधि समितिले तय गरेको केही कार्यक्रमहरूले निकट भविष्यमा चियाबगानमा आश्रित मानिसहरूको हक अधिकारलाई लिएर गरिने अभियानहरूमा कानुनी सहयोगको माहोल सृजना गर्ने सम्भावना बढेको देखिन्छ।

चियाबगान सङ्ग्राम समितिका प्रमुख संरक्षक सुखमन मोक्तानका अध्यक्षतामा सम्पन्न कोलकाता सम्मेलनले पारित गरेको महत्त्वपूर्ण प्रस्तावका बुॅदाहरूले सङ्गठनको मुलभुत उद्धेश्यप्रति प्रतिबद्धता जाहेर गरेको प्रमाण पाइन्छ। जुन प्रस्तावमा चियाश्रमिकहरूका वास्तविक तथ्यहरू सचेत समूह समक्ष लिखित दस्ताबेजको रूपमा प्रकाशन गर्ने, प्लान्टेशन लेबर एक्टमा उल्लिखित कुराहरूलाई आमश्रमिकहरू समक्ष पुर्याउनलाई पत्र-पत्रिका र पुस्तक पर्चाहरूको प्रकाशन गरिने कुराहरूलाई विशेष महत्त्व दिइएको छ। यस बाहेक कोलकाता सम्मेलनको मञ्चबाट प्राप्त गरेको विभिन्न उद्योगहरूसित आवद्ध श्रमिक सङ्गठन र प्रतिनिधिहरूको सहकार्यलाई पनि महत्त्वपूर्ण मान्न सकिन्छ। न्यायिक एवं संवैधानिक हक अधिकारको निम्ति अब चियाबगानमा मात्र सीमित सङ्गठन र समूहबाट मात्रै सम्भव नदेखिएको बेला यो पहललाई सकारात्मक मानिॅदैछ। कोलकाता सम्मेलनले जुट, कटन र अटोमोबाइल उद्योगसित संलग्न श्रमिकहरूलाई चियाबगान सङ्ग्राम समितिले शुरु गरेको अभियानसित जोड्ने उपयुक्त माहोल सृजना गरेको छ।

चियाबगान सङ्ग्राम समितिले शुरुदेखि नै प्रचार-प्रसारदेखि टाढा रहेर जनचेतनासितै स्वास्थ्य र राहत शिविरहरूको समेत सफलतापूर्वक आयोजना गरेको कुरालाई लाभार्थी मानिसहरूले खुलेर सराहना गर्नथालेको सुनिन्छ। समितिले यस्ता शिविरहरू डङ्कन्स कम्पनी (ग्रुप) अधीनस्थ बगानहरू लगायत केही वर्षदेखि यता घोषित बन्दको स्थिति झेलिरहेका बगानहरूमा आयोजना गरेर मानिसहरूलाई अस्थायी राहत दिने काम गरेको छ। साथै स्थायी समाधानको अभियानहरूसित पनि आवद्ध हुन अभिप्रेरित गर्ने प्रयास पनि गर्दैआएको देखिन्छ। समितिको ब्यानरमा केही पटक गतिरोधव्याप्त चियाबगानहरूको स्थलगत भ्रमण गरिसकेको छ। त्यसरी भ्रमण गर्दा रेडब्याङ्क लगायत मधुचियाबगान, गरगण्डा, कोहीनुर, तराईका पानीघट्टा र गङ्गाराम चियाबगानका मानिसहरूले भोगिरहेका जीवनशैलीबारे अध्ययन गरिसकेको छ। केही दिन अगि कोलकाता सम्मेलनमा छलफल गरिएको मुद्धाहरू बगान घोषित, अघोषित रूपमा बन्दको स्थितिमा रहनु र त्यसबाट सृजित समस्याबाट निजात अनि श्रमिकहरूले आफ्नो जमीन र घरको स्वमित्व प्राप्त गर्नु, पुरानो प्लान्टेशन लेबर एक्टमा व्यापक संशोधन आदिका बारे सो स्थलगत भ्रमण अवधि अन्तरक्रिया समेत गरेको जनाइएको छ। त्यसैले माथि उल्लिखित मुद्धाहरूलाई चुरोमा राखी कोलकाता सम्मेलनमा समितिले गम्भीर छलफल गरेको हो। जुन छलफल र सैद्धान्तिक अडानले संवेदनशील समूहलाई चियाबगानको दीर्घकालीन समस्या र त्यसको न्यायसङ्गत समाधानको निम्ति प्रभावित पार्नसक्ने सम्भावना बढ्दै गइरहेको देखिन्छ। 

दार्जिलिङ पहाड, तराई अनि डुवर्समा जुन ठाउॅमा चियाबगानहरू स्थापित छन् ती ठाउॅहरूमा पनि चियाबगान सङ्ग्राम समितिले कार्यक्रमहरू सम्पन्न गर्नथालेको देखिन्छ। अस्थायी राहतमाथि मात्र सीमित नरहेर दीर्घकालीन समाधानतर्फ समितिले जुन अभीष्ट देखाउनथालेको छ त्यो महत्त्वपूर्ण देखिन्छ। जस्तै पहाड, तराई अनि डुवर्सका चियाबगानहरूको स्थितिलाई वृत्तचित्र बनाई त्यसको प्रदर्शन गर्नु पनि एक देखिन्छ। अलिपुरद्वार, जलपाइगढी,, दार्जिलिङ र कोलकाता बाहेक अन्य जिल्लाहरूमा समेत सङ्ग्राम समितिको विशेष पहलमा जुट, कटन र अटोमोबाइल इन्डस्ट्रीमा आश्रित पीडित समूहलाई लिएर हक अधिकारको व्यापक अभियानतिर अग्रसर बन्ने प्रयासहरू जारी राखिनु निश्चय नै सकारात्मक पहल मान्न सकिन्छ।चियाउद्योग क्षेत्रदेखि बाहिरका बुद्धिजीवीहरूलाई समेट्दै गठित चियाबगान सङ्ग्राम समितिको अर्को सकारात्मक पक्ष भनेको आफ्नो अभियानसित विद्यार्थी एवं युवा जमातलाई बढी मसत्त्व दिनु। यसै सन्दर्भमा सचेत विद्यार्थीहरूको सहयोग तथा सहकार्यमा राहत सामाग्री सङ्ग्रह र वितरणमा विद्यार्थीहरूको सहभागिता यत्रतत्र देखिॅदै आएको छ। आउॅदो केही दिनभित्रै विभिन्न क्षेत्रसित संलग्न मजदुरहरू लगायत समाजका विभिन्न तप्का र वर्गलाई लिएर दिल्लीमा सम्मेलन आयोजना गर्ने तर्खरमा जुट्नथालेको चियाबगान सङ्ग्राम समितिले सांस्कृतिककर्मीहरूलाई लिएर जनचेतनामूलक कार्यक्रम आयोजना गर्ने तय गरेको सुनिॅदैछ।यतिखेर सङ्ग्राम समितिले डङ्कन्स कम्पनी अधीनस्थ चियाबगानहरूमा लगातार स्थलगत भ्रमण गर्दै श्रमिक प्रतिनिधिहरू लगायत ती बगानहरूमा आश्रित समाजका विभिन्न तप्का र वर्गका मानिसहरूसित भेटवार्ता गर्नमा व्यस्त देखिएको छ।

यसै वर्षको गएको जनवरी 15-16 तारिखको दिन नागेश्वरी, गरगण्डा, मधु, कोहीनोर, बाग्राकोट आदि चियाबगानहरूमा सम्पन्न स्वास्थ्य अनि राहत शिविरहरू चियाबगान सङ्ग्राम समितिको ब्यानरमा सम्पन्न गरिसकेको छ। जुन शिविरहरूमा माथि उल्लिखित चियाबगानहरूमा हजारौँ पीडित मानिसहरूले स्वस्थ्य जाॅच र राहत सामग्रीहरू मात्र प्राप्त गरेनन्।तर, स्वस्थ्य सम्बन्धी चेतना पनि प्राप्त गर्ने अवसर पाए। केही बगानमा त गतिरोध सृजना भए यता राहत र स्वास्थ्य शिविर आयोजना गर्ने पहिलो संस्था भएको लाभार्थीहरूले बताएका छन्। जुन कुराले चियाबगानको समस्यालाई लिएर सरकारी तथा प्रशासनिक निकायहरूले अपनाउॅदै आएको नीति र राहत पुर्याउॅदै आएको जुन धाक थियो त्यसको पोल खोलिदिएको छ।

चियाबगान सङ्ग्राम समितिले जुन अभियान शुरु गरेको छ त्यसले आमश्रमिकहरूमा नौलो आशा सञ्चार गरेको ठान्नसकिन्छ तर त्यसमा आमश्रमिकका प्रत्यक्ष सहभागिता पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण रहने देखिन्छ।