पिंजरा तोड !

गुञ्जन राणा

एउटा केटीलाइ पिॅजडाको नक्शा देखाइ, ‘यसलाइ पिॅजडा भनिन्छ, भनि सिकाउन पर्दैन। उसको जिवन नै पिॅजडा भित्र हुन्छ, जन्मेर मरन सम्म। अहिले नारी मुक्तीको मुद्दा चारै तिर आगो जस्तै बलिरहेछ। हजारौ साल देखि साङ्गलोमा जक्डिएको नारीले मुक्ती खोजिरहेको छ। तथापी यो नयॉ कुरा होइन। मानिसको मगज अजिबको छ, र यसको स्वभाव पनि। यसले नै पिॅजडा बनाउछ, अनि यसैले फेरि त्यो पिॅजडा तोडन खोज्छ। चेतनाको विकाशले हुनुपर्छ, आफैले बनाएको भित्ता खोटो लाग्न थाल्छ, अनि त्यो भित्ता तोडेर, भित्ताहिन, खुला पृथवी बनाउने रहर अनि उर्जा आफु भित्र समेटनु मनपर्छ। नारी मुक्तीको कुरा सामान्य भइसकेको छ। पत्र-पत्रिकामा आइरहने विशेष ‘नारी मुक्ती’-माथी लेखिएको लेखले होस या थुप्रो यस्तै शोधहरूले गर्दा होला, आजकल यी सब कुराहरू समान्य लागेको। तर यसको जटिलताको खोलेर विशलेषण गर्न पनि अहिलेको समयमा अति आवश्यक छ। ‘नारी अनि पुरूष समान हुन पर्छ, अनि उसले पनि पुरूषले पाउने स्वतन्रता पाउनु पर्छ’ - यसता नाराहरू अहिले हामी धेरै सुन्न पाउछौ। अनि यो शत प्रतिशत सहि हो। समाज निरमाणमा पुरूष झै नारीको भुमिका हुन्छ। हामीले धेरै वर्ष देखि यो भुमिकाको सहि अॅकलन गरेका छैनौ। उल्टो यो भुमिका हजारौ वर्ष देखि अपमानित हुदै आइरहेको छ। अनि यस शताब्दीको शुरूवात सहि अॅकलन अनि आन्दोलनको पनि शुरूवात हुनेछ। औपचारिक रूपमा मॅ पुरूष भएकोले, समाजको विभिन्न अविव्यक्तिहरूलाइ ध्यन सॅग निहालेर मात्र मैले धेरै लैंगिकताहरू बिचको समबन्ध अनि त्यस बिचको दमनकारी प्रवृत्तिलाइ भुझन् सक्छु। नारी भएर जन्मिएको भए, मॅ यस दमनको सम्बन्धलाइ महसुस गर्न सक्थे। तर पुरूष हुदैमा नै दमनलाइ बुझ्नु अनि एक हिसाबले अनुभव गर्न त्यती गाह्रो भने हुन्न। हरेक दिनको घटनाले हाम्रो अघि यस दमनलाइ पेस गर्छ। फरक यति मात्र हो की यसलाइ ठिक मानेर चल्ने की विभिन्न प्रयासहरूमा जुडने? समाजिक जिवनको हरेक कुनामा, त्यो महिनावरी हॅुदा एक महिलाले पुजा गर्न नपाउनु देखि लिएर विश्वविध्यालयमा महिला हसटेल चाडै बन्द हुनु- चारै तर्फ पितृसत्ताको प्रतिविम्भ हुन्छ। घरमा आमाको ढाड भाचिने कामलाइ ‘हाउस वाइफ’-को लेबलिङ्ग, अनि बुवाको पसलमा बस्ने कामलाइ ‘काम’ भन्ने चलन पनि पितृसत्ताकै परिणाम हो। She's not Working, She’s a House Wife, I Work, I am a dealer. तर जसरी हजारौ महिलाहरूले पहिलो चोटी आफ्नो अधिकारहरू खोजेको थियो, ठिक अहिले पनि आफ्नो अधिकार खोजन् अनि त्यसको निम्ति सघर्ष गर्न पछि सरेको छैनन् महिला अनि पुरूषहरू। कुरा केवल ढृडता अनि शक्तीको मात्र हो। 'Pad Against sexism’ आन्दोलन जसरी नारी मुक्ती आन्दोलनलाइ एउटा नॅया समायमा पुऱ्याएको छ। त्यसरी नै अहिले धेरै नॅया किसिमको आन्दोलनहरू सङगठीत हुदैछ। मुन्नार, केरलमा महिला चिया श्रमिकहरूले हालैमा जोडको आन्दोलन गरे। हजारौ महिलाहरूले आफ्नो ज्याला अनि बोनस बढाउनको निम्ति आन्दोलित भइ उठे। दिल्लीमा पनि ‘पिजडा तोड’ आन्दोलन एउटा नॅया ढङ्गले गर्जी उठेको छ। नारीहरूको निम्ति अहिलेको समाजमा सायाद कुनै यसतो जगाह होला, जहा उसले सुरक्षित अनि खुल्ला महसुस गर्न सक्छ। अध्यनरत महिलाहरूको निम्ति होसटेल, पेयिङ्ग गेस्टको वार्डन अनि घर मालिकको 'मोरल पुलिसिङ्ग’ अनि पास्ने-निस्कने निर्धारित समय अहिले अर्को पिॅजडा बनेको छ। यहि पिॅजडा तोडने लडाइ हो, पिॅजडा तोड आन्दोलन। अनि अर्को गम्भिर कुरा के हो भने, ‘विध्या’ - जसलाइ हामी यसता पिॅजडाहरू तोडने औजारको संज्ञा दिन्छौ, त्यही शिक्षा अर्जन गर्ने स्थलमा नै सुरक्षाको नाममा सि.सि.टि.भि अनि रातमा बाहिर निस्कन नपाउने बन्धन थोपिइरहेको छ। दिल्लीका विध्यार्थीहरूले यहि विध्या स्थलहरूको पिॅजडा तोडने प्राथमिक आन्दोलनहरू चलाइरहेका छन्। तर देशमा हिन्दुत्वको झण्डा फडफडाइ रहेको बेला अनि महिलाहरूलाइ गाइमाताको सज्ञा दिइ सुरक्षा दिन पर्ने वस्तु बनाउने प्रोपागान्डा चलाइरहेको बेला यस आन्दोलन अघि लइजान सजिलो छैन। आर.एस.एस को विध्यार्थी सङ्गठन ए.भि.बि.पि को कर्मीहरूले निरन्तर अन्दोलनमा सहभागिता लिने विद्यार्थीहरू फोन गरेर धम्की दिइ रहेका छन्। तर लडाइ त अघि बडाउनु पर्छ नै। अनि यो लडाइ दिल्लीको विद्यार्थीहरू अनि युवा-युवातीहरूको मात्र होइन, यो लडाइ हाम्रो पनि हो।