केरलाको मुन्नारमा चिया मजदुर सङ्घर्ष

अम्बिका राई

पहाड-तराइ-डुवर्समा चिया बगानको अवस्था डामाडोल भइरहेको बेला दक्षिण भारतको चिया बगानबाट संघर्षको बिगुल बजिरहेको छ। २ सेप्टेम्बर २०१५ को दिन ६ हजार भन्दा पनि ज्यादा महिला श्रमिकहरूले कन्नन देवान हिल्स प्लान्टेसन्स कम्पनी प्रा.ली (के.डी.एच.पी.)को दफ्तर अगाडी उभिएर आफ्नो हाथमा प्लेकार्ड लिएर नारा लगाउदै भने “हरित रगत क्रान्ति, मानिसहरूको हड्ताल, मानिसहरूको निम्ति, मानिसहरू द्वारा।” 

केरला राज्यको मुन्नारलाई दक्षिण भारतको ‘पहाडकी रानी’ भनिन्छ। हाम्रो दार्जिलिंग पहाड झैँ मुन्नार पनि चिया बगानले ढाकिएको छ। यी बगानका  मजदूरहरूको माँग, दिनको ज्याला ५०० रुपियाँ हुनु पर्छ साथै २०% वार्षिक बोनस हुनुपर्छ भन्ने रहेको छ। २६ अगस्टको दिन के.डी.एच.पी. साधारण सदस्य  मीटिंगमा यस सालको बोनस १०% भनि तोकियो। सोहि दिन पश्चात् यस बगानमा काम गर्ने लाखौँ महिला श्रमिकहरू सडकमा ओर्लिएर आफ्नो माँग लिएर अघि बढे, र यहि क्रममा सबै मजदूरहरू एक भएर चिया बगानको दफ्तर अघि धर्नामा बसे। अचम्मको कुरा के हो भने, यस धर्नामा कुनै पनि पुरुष श्रमिकले भाग लिएका थिएनन्। मुन्नारका गाडी चालक, दोकान इत्यादि बाट पैसा उठाएर यी सबै महिलाहरूको निम्ति खाना-पिनाको बन्दोबस्त हुँदैथियो। यहाँ ट्रेड युनियन रहेता पनि यसले विगतमा कहिले पनि मजदूरहरूको हितको निम्ति केही नगरेकोले, ट्रेड युनियनको मदत बिना नै मजदूरहरू आन्दोलनमा उत्रिएका हुन्। यहाँ एउटा मजदूरको मूल वेतन ८२.६३ रुपियाँ प्रति दिन छ, जसमा अरू सहुलियतहरू जोडेर, यो रकम २५० रुपियाँ प्रतिदिन हुन्छ, त्यो पनि दिनमा १० घण्टा काम गऱ्यो भने मात्र। यदि उनीहरू कामको निम्ति ढिलो भयो भने, पुरा दिन काम गर्न पाउदैनन्। यहाँ श्रम कानून अनुसार एउटा मजदूरले दिनमा २० के.जी चियापत्ति टिप्नै पर्छ। तर यहाँका मजदूरहरू थप ओभर टाइम पनि गर्छन्, बिहानीको ६ बजी देखि बेलुकीको ६ बजी सम्म। सालमा एकपल्ट हरेक मजदूरले २०० रुपियाँ युनियनलाई दिन्छन्। ब्रिटिशको पालोमा तमिल नाडुबाट धेरै जस्तो मजदूरहरूलाई यहाँ दासको रूपमा बगानमा काम गर्न भनि ल्याइएको थियो। उनीहरूको जीवन स्तर, कामको वातावरण पहिला जस्तो थियो अहिले सम्म पनि त्यस्तै छ। कामको समयमा कुनै पनि किसिमको राहत (ब्रेक) पाउदैनन् यहाँका मजदूरहरूले। तिनीहरू चिया पिउँदा पनि अर्को हाथले पत्ति टिप्दै गरेका हुन्छन्। अत्यधिक कामको भारले थिचिएर यहाँका महिला मजदूरहरूको स्वास्थ्य दिनहुँ बिग्रदै जाँदैछ। के.डी.एच.पी को मुन्नारमा अस्पताल त छ, तर मजदूरहरूले केवल तिन दिनको निम्ति मात्र निशूल्क जाँच गराउन पाउछन्। टाटा टि लिमिटेड (त्यस्ताक के.डी.एच. का मालिक) ले १९ मार्च २००५मा १७ वटा लिजमा दिइएको चिया बगानलाई छुट्टै कम्पनीमा परिणत गर्ने निधो गरे, जसको नाम तिनीहरूले ‘कन्नन देवान हिल्स प्लान्टेसन प्रा.ली’ राख्ने भए र यो पनि भने की यसको मालिकाना मजदूरहरूको हातमा हुनेछ र भनिन्छ की यो कम्पनीको ६०% अंश यहाँका मजदूरहरूको हातमा छ अझ यहाँ दुई जना मजदूर प्रतिनिधिहरू डाइरेक्टर बोर्डको सदस्य पनि हुने गर्छन्। तर विडम्बना के छ भने भित्री कुराहरू यी प्रतिनिधिहरू धरिलाई थाहा हुँदैन र कम्पनीको जम्मै निर्णयहरू टाटाले नै लिने गर्छन्। यहाँ भएको जमिन अनि चिया बगान करेला सरकारकै अधिनमा  रहेता पनि टाटाकै निर्देशमा कम्पनी चल्छ। अझ बिस्तारै-बिस्तारै टाटाले कैयौं ऐकर सरकारी जमिन हडपेको छ। जंगल भूमिलाई धरी आफ्नो निजी सम्पति जस्तो गरि “Trespassers will be prosecuted” भन्ने बोर्ड लगाएर राखेका छन् टाटाले। ट्रेड युनियनको कार्यकलापले घोर असन्तुष्ट मजदूरहरूले १५० जना ट्रेड युनियन नेताहरूको नामको खुलासा गरेका छन् जसले मनेजमेन्टसँग  हात  मिलाएर मजदूरहरूलाई धोखा दिए। म्यानेजमेन्टबाट रुपियाँ र घर पाएर यी नेताहरू चुपचाप बसिरहेका छन्|

 यो संघर्ष केवल मुन्नारको कन्नन देवान टि प्लान्टेसन प्रा.ली मा मात्र सिमित रहेको छैन। ह्यारिसन मलायाम ली. को ‘लक हार्ट टी इस्टेट’का ५०० महिला श्रमिकहरू साथै टाटाको अरु चिया कमानका ११००० श्रमिकहरूले ‘गो स्लो’ (बस्तारो काम)प्लकिंग घोषणा गरे। तिनीहरूले स्लोगन दिएका छन् ‘हामी चिया पत्ति टिप्छौ, तिमीहरू हाम्रो जीवन टिप्छौ।’ इदुक्की जिल्लाको चारवाट अन्य बगानहरू सह कोल्लमको थान्मल्ला भन्ने एउटा बगानका महिला मजदूरहरू पनि आफ्नो हक अनि अधिकारको माँग गर्दै अघि बढ्दैछन्। अहिले मुन्नारका महिला मजदूरहरूले आफ्नो नौ दिने आन्दोलनलाई स्थगित गरिराखेका छन् कारण म्यानेजमेन्टले तिनीहरूको माँग पूरा गरिदिने वाचा गरेका छन् र आउने २६ तारिख यसको व्यवस्था गरिने भएको छ। यसभन्दा अघाडी ठाउँ ठाउँमा समावेश हुदैछ, तिनीहरू ‘समग्र महिला ट्रेड युनियन’ गठन गर्ने कुरा गरिरहेका छन् अनि २६ तारिकको मिटिंगको निम्ति दुई वटा माँग राखेका छन्- ५०० रुपियाँ दैनिक ज्याला अनि त्यस मिटिंगमा उनीहरूको आफनै प्रतिनिधित्व। यी माँगहरूको पूर्ति नभए तिनीहरूले अझै ठुलो आन्दोलन गर्ने निर्णय गरेका छन्।