बन्द बाग्राकोट चियाबगान

अजय खड्का

[डुवर्सको बाग्राकोट कमानमा फेब्रुवरी महिनादेखिनै अनियमितता शुरू भएको थियो। कमान बन्द भएकोले प्राय पन्ध्रसय स्थायी साथै बिघा श्रमिकहरूको हालत खराब छ। अप्रेल महिनादेखि यता मासिक वेतन ठप्प छ, जुलाई देखि स्वास्थ्य र पिउने पानी सेवा पूर्ण रूपले वाधित छ, ५ अगस्तबाट स्थानीय व्यवस्थापनद्वारा बगान सञ्चालन भए पनि केवल १५-२०% श्रमिकहरू कार्यरत् छन्]

निर्दयी र निर्लज्ज राजनीतिक राज्यसत्ता अनि चियामालिकहरूको अमानवीय हर्कतको कारण मजदुरहरूको दुर्दशा लगातार खस्कँदै गइरहेको अवस्थाबीच १४ वटा कमानका स्वामी डन्कन्स गोएन्का-ले गत फेब्रुअरीबाट अचानक कमान बन्दको मुखेन्जी पुऱ्याएर छोडेपछि स्थिति विकराल बन्दै गइरहेछ। अचानक हाहाकार छाएपछि कस्तो अवस्था हुन्छ त्यो आफ्नै आँखाले अहिले हेर्न परिरहेछ। दिन्हौ गाउँ निर्जन बन्दै छ, पलायन रफ्तार बढ्दै छ। जीवनभर मेहनत गरेर संचय गरेको पीएफ र अरू रकम पाइने निश्चितता छैन। थोरैले धेरै खाँचो टार्दै आएका यी एक्काईशौ सदीका बधुवा मजदुरहरूको अब त गाँस पनि खोसियो। कपास पनि। बास त आफ्नो नाममा छँदैछैन। अहिले "न मरी जानु न गरी खानु"को दोसाँधमा भीरको चिन्डोझैं चियाश्रमिकहरू निकासको क्षितिज कता? खोज्न तल्लिन छन्। विडम्बना के छ भने, श्रमिक मुक्तिको ध्येयमा स्थापित संघसंगठनहरू व्याप्त चिया संकटलाई लिएर न त गम्भीर छन् न त संवेदनशील! मानवतस्करहरूका लागि सिजन लाग्यो, जब कमानको दुर्दशा शुरू भयो।

अहिले केही युनियनहरूको पहल(!)मा नगद टिपाई भइरहेछ। सुख्खा हाजिरामा। अन्य सुविधा, जुन Tea plantation Labour Act अनुसार प्रदान गर्दै आइरहेको थियो, त्यो बन्द। यस्तोमा कुल सङ्ख्याको दस प्रतिशत मजदुरहरू मजबुरीमा जङ्गलले ढाकेके कमानमा पत्ती टिप्न गइरहेछन्। "मरता क्या न करता" भनेजस्तै गरी।

यस्तोमा प्रश्न उठ्छ, किन चिया कमानका दर्दनाक स्थितिले कसैलाई पोल्दैन? किन मिडिया, जनप्रतिनिधि वा अरू जिम्मेवार तप्काकाहरू यस बारे व्यग्र छैनन्? सरकारको पदक्षेप झनै उदेकलाग्दो र उपहासपूर्ण देखियो, यहाँ खानलाई राशन छैन पहाडलाई करोडौंको शौचालय! मुख्यमन्त्री यी कमानहरूको दुर्दिन शुरू भएपछि ३-४ पल्ट दार्जिलिङ आइन्। तर यो डुवर्स र चिया भूमिकाहरू पनि बङ्गालकै नागरिक हुन् भन्ने सोचेर घाउमा मल्हम लाउन आउने साइत जुराइनन्।

अब दशैतिहार आउँदैछ। अति खर्चिलो चाड हो, कमान सुचारु हुँदै धौधौ पर्छ टार्नु। यसपटक के गर्ने? यो प्रश्नले पोलिरहेछ अहिले। अर्कोकुरा बर्खा बितेपछि के होला? यो प्रश्नले पनि पिरोलिरहेछ, किनभने चियापत्तीको सिजन शेष हुन्छ। स्थिति विकराल बन्दै गैरहेको र सबै सातो हराएर अब के हुन्छ भन्ने प्रश्नको भुमरीमा फन्को लाइरहेको बेला मानवीय संवेदना बचाएर राख्न सक्षम व्यक्ति-समूहले निकासको जमर्को गर्न अघि आइदिन पर्छ। यो दुर्दशाका हतभागी अर्थात चियामजदूर तल्ल दर्जाको नभएर अरू अग्रणी समुदायका भएको भए यो समस्या उहिले सल्टिसक्थ्यो। तर, अभिशप्त जातिका बिकुवा प्रतिनिधिको हिस्सा हुनुको अपराधमा सङ्कटमोचन जुरेको छैन।

बाग्राकोट अरू डङ्कन्स कमान मध्येकै ठुलो र अग्रजहरूको बाहुल्य थलो भएकोले, यस अवस्थामा सबैको ध्यान योबेला बाग्राकोटतिर तेर्सिएको छ। यहाँ छन्, सचेतक र सजगवर्गहरू। अपार कार्यकौशलसम्पन्न मान्छेहरू। तथापि गतिरोध यथावत हुनुले यी तप्काको कार्यक्षमतामाथि प्रश्न तेर्सिदैछ। समयले ल्याकतको अग्निपरीक्षा लिदैछ। यसैले अब चुनौती छ, यो कहालीलाग्दो स्थितिलाई निकासको वैतरणी तार्ने।

चियाबागानको समस्यामाथि सरकारको ध्यानाकर्षण गर्दै जमिनको मालिकाना हक, श्रमिक सुरक्षाको पूर्ण ग्यारेन्टी, मानक श्रमिकवेतन लागू अनि चिया मन्त्रालयको गठन।

उपरोक्त मागहरूलाई मूल मानेर एकबद्ध श्रमिक आन्दोलनको अर्को विकल्प छैन। हामीले हेर्दै आयौं सक्रीय चिया श्रमिकहरू श्रमिक हितको रक्षाप्रति प्रतिबद्ध हुनको साटो सम्झौतापरस्त छन्। अब पनि इमानदारीपूर्वक यो विषयमा यी तथाकथित श्रमिक संघ-संगठनहरू आन्दोलनमा नओर्ले जनताबाट कसिङ्गरसरी बडालिनेछन्।

चियाबगान घाटामा छ को हौवा मच्चाएर श्रमिकवर्गको एकमात्र जीविकाको मुहान सुकाउने काम हुँदैछ। यस्तोमा सरकारको दायित्व के? आफ्ना हठात् बेसहारा बन्नपुगेका नागरिकहरूको पक्षमा ठोस कदम उठाउनु पर्ने हैन?

तर इन्तु न चिन्तु उ सरकारी राशन दिएर आफ्नो मूल दायित्वबाट हट्न खोजिरहेछ। मालिकको जघन्य अपधाधलाई छोपछाप गर्न तल्लिन छ। यस्तोमा हामी जागरुक भन्ने वर्गको दायित्व के हो त? के यो घोर निन्दनीय वर्ताव हैन?

अन्याय गर्ने अपराधी होनै तर हामी सजगहरू त झन् ठुलो अपराधी हौं किनभने हाम्रै आँखासोझी यस्ता जघन्य घटना भइरहेछ, क्रमबद्ध रूपले।

अहिले बन्दको प्रक्रिया शुरु भएपछि करीब डेढ लाख मानिसहरूको जीवननिर्वाहको साधननै बेपत्ता भएको छ।

राम्रो दिन आउनेवाला छ भन्ठानेर ढुक्क बस्नेहरू यो दशाको चक्रमा परेको देख्दा लाग्छ यो देश मुखमा रामराम बगलीमा छुरा चलाउनेहरूको बोल्बाला भएको देश हो।