निजीकरण पछि रङमुक-सिडर्स चिया बगान

भुपेन छेत्री

हामी जब संसारबाट आफ्नो हिस्सा लिने छौ, 

एउटा खेत होइन, चिया बारी होइन, 

हामी पुरा संसार नै लिने छौ। 

- फैज आहमद फैज

२०१५ सालको शुरुवात मै बङ्गालको औध्योगिक मन्त्रीले राज्यको ५ वटा चिया बगानलाई निजी मालिकहरूको हाथमा सुम्पिने बिगुल बजाए। यसको प्रतिक्रियामा कुनै दह्रिलो अवाज नउठे पनि धेर-थोर विरोध थियो। सबै निजी मालिकको हाथमा दिइने ‘नियो-लिबरल पोलिसी’ को चपेटबाट कहाँ बाँच्थ्यो त, हाम्रो सानो चिया बगान? रङमुक-सिडर्स चिया बगान, अनि पान्दाम, रागेरुंग पहाडमा र हिला, महुवा डुवर्समा-- यी पाँच बगानहरू सरकारको हाथमा थियो। अनि यो पाँचै वाट बगान निजी मालिकहरूको हाथमा दिइने निर्णय सरकारले गऱ्यो। 

निजीकरणको गम्भीर आर्थिक परिणामहरू हुन्छ, हामी स्वयम युगको यस्तो समयमा छौ, जहाँ सबै कुरा किन-बेचको वस्तु हो। सबै थोक जहाँ किन्न पाइन्छ। जहाँ ठुल-ठुला विशाल कारखाना देखि लिएर खेत खलियानहरू थोरै मानिसको हाथमा हुन्छ, अनि त्यो खेत र कारखानामा काम गर्ने मजदुर अनि किसानको जीवन पनि। त्यसरी नै रङमुक-सिडर्स चिया बगानलाई सिंगो मालिकको जबडामा सुम्पिदिने निर्णय लिइयो। अनि मालिकलाई मार्च महिनामा मालिकलाई सुम्पिइयो पनि। 

निजीकरण हुनु पहिले पनि रङमुक-सिडर्स सुख-समृद्ध त थिएन नै। तर पनि निजी चिया बगानको तुलनामा हामीले सरकारी चिया बगानमा निकै फरक पाएका थियौ। पत्तिको दैनिक तार्गेट यी सरकारी चिया बगानमा १६ के.जी हुँदा, अन्य निजी चिया बगानहरूमा २५ के.जी सम्म थियो। यस्ता धेरै अन्य सा-साना छुटहरू हामीले देख्न पाएका थियौ। 

तर जसरी हामी सबै उपभोक्तावादको चपेटबाट बाच्न धेरै चोटी असफल हुन्छौ। त्यसरी नै रङमुक-सिडर्स लगायत अन्य चिया बगानका मजदुरहरूको एक हिस्सा पनि निजीकरण लिएर आशावादी थिए। निजी मालिक आएपछि धेरै दिन देखिको बाकि सहुलियतहरू पाइन्छ अनि ३७४ पर्मनेन्ट अवकाश प्राप्त मजदुरहरूको सट्टामा जुन जगह भरिएको थिएन त्यसमा नयाँ मजदुरहरू हालिन्छ भन्ने आशामा यहाँका मजदुरहरू थिए। संयुक्त मजदुर संगठन रङमुक-सिडर्स चिया बगान, जसमा गोजमुमोको मजदुर संगठन छोडेर पहाडको सबै राजनैतिक दलको मजदुर संगठन छ जसले, ३१ तारिख अगस्त महिनामा मालिक पक्षलाई एउटा ज्ञापन पत्र चडाएको थियो। त्यस ज्ञापन पत्रमा यिनीहरूले पाँच वटा बुंदामा आफ्नो माँगहरू चडाएक थिए। ती माँगहरू यस प्रकार छन्- पहिलो, २००१ देखि ३७४ अवकाश प्राप्त मजदुरहरूको जगह खालि छ, त्यसमा नयाँ मजदुरहरू नियुक्त गरिनु पर्छ। दोस्रो, बन्श्ल अर्ग्यानिक कम्पनिले बगान लिए पश्चात् रूख, वर-वृक्षहरू बेहिसाब ढंगमा काटीरहेछन, त्यो शीघ्र बन्द हुनु पर्छ। तेस्रो, साल २०१४ देखि मजदुरहरू विभिन्न हेडमा पाउनु पर्ने रकम, लगभग रुपिया २, ३०, ६५, ०६५.५६ झट्टै दिइनु पर्छ। चौथो, सबै मालिकहरूले, १९४८ को निम्नतम रोजी अधिनियम अन्तर्गत रोजी दिनु पर्छ। अनि पाँचौ, श्रमिकहरूको जमिन-घरको पर्जा-पट्टा दिनु पर्छ।  

तर जसरी कुनै आँधी-तुफान नआई राम्रो खुला मौसम हुँदैन, त्यसरी नै, कुनै विद्रोह अनि मजदुरको मुखबाट भोको पेटले सल्काएको आगो ननिस्किन्जेल सम्म, उनीहरूको विचार हुँदैन। ठिक त्यस्तै, बन्श्लले कानमा रुवा ठुसेर आफ्नो नाफाको झन्डा चिया बारी भरि गाडी सकेको छ। मजदुरको माँगहरू उसको कानमा पसेको छैन। मालिकाना बदलिए पछि पनि न त मजदुरहरूले २०१४ देखि पाउनु पर्ने रकम पाएका छन्, न त चप्पल, दाउराहरू नै। यसको साथ-साथ बन्श्लले उ सित धेरै अरू कठोर निस्ठुरी मालिकीय व्यवहार पनि बगानमा भित्राएको छ। पर्यावरणलाई जोर तोडले नष्ट पार्दैछ। 

उसको कठोर नोटिसले त यहाँ सम्म भन्योकी मजदुरहरूले लगाएको अलैची अनि सुन्ताला बारी उसले फाँडीदिने रे। यसलाई आँट भन्नु की मालिकको अहंकार? सानो छदा पस्न सम्म नपाईने, देवता जहाँ बस्छन् भन्थे जहाँ, त्यही देउताको घर उजाडने यो बन्श्ल दानाउ हो। लौ देउता त कतै गएर पनि बस्ला, तर मालिकको यो नोटिसले त मजदुरको भुँडीमै लात हानेको छ। अब सुन्ताला अनि अलैचीको व्यापार नहुने भो। टिफिन खाने समय १ घण्टाबाट आधा घण्टा बनाइदिएको छ। यो सरा-सरि मजदुरहरू माथि भयानक आघात हो। त्यसैले फेरी, एकचोटी मजदुर शक्ति प्रदर्शनको समय आइरहेछ, जोरदार शक्तिको प्रदर्शन।