सरकारको मौनब्रतबीच गहिरिँदो डंकन्सको गतिरोध

लीला बहादुर छेत्री

डंकन्स अधीनस्थ चियाबगानहरूमा व्याप्त गतिरोधलाई लिएर स्थायी समाधानको निम्ति राज्यसरकारले नदेखाएको चासो अहिलेको ताजा चिन्ताको विषय बनेको छ। तराई डुवर्सका डंकन्स अधीनस्थ चियाबगानहरूमा अप्रत्यशित गतिरोध व्याप्त छ। बगान अघोषित बन्द छ। तर, चियाउद्योग र त्यसलाई आधार बनाई पर्यटन विकास गर्ने राज्य सरकार मौनब्रत धारण गरेर बसेको देखिन्छ। बगानको साइरन बज्छ। दुइ चार श्रमिकहरू काम हिँडेको देखिन्छ। बेलुकी जंगलले छोपेको बगानबाट ज्यान जेगाएर फर्किएको कुरा गर्छन्। काममा जानेहरू बताउँछन् करले गएको। घर चलाउन मुश्किल छ। दुइछाक खान धौ-धौ छ। अहिले डंकन्स बगानका श्रमिकहरू जुन स्थितिमा काम गर्न बाध्य छन् त्यो विशाल गणतन्त्र भारतका मानिसहरूले जिउने जीवनशैली भन्नु ठूलो विडम्वना अरु हुँदैन। 

डंकन्स अधीनस्थ बगानहरू आश्रित मानिसहरूका निम्ति उजाड मरुस्थल बन्दैछ। आर्थिक संकटको चरमोत्कर्षमा बन्दै्छ। विकट परिस्थिबीच गुज्रिनु पर्ने बाध्यता बन्दैछ। गएको अगस्त ५ देखि जुन नयाँ सर्कुलेशनको खोल ओडाएर बगानलाई लोकल मेनेजमेन्टले सञ्चालन गर्दैछ त्यसबाट गतिरोधलाई साम्य गराउन प्रयासमा ताला लगाए झैं देखिन्छ। यो सर्कुलेशनले आमश्रमिकहरूलाई कुनै सकारात्मक प्रभाव पर्न सकेको देखिन्न। साप्ताहिक वेतन दिइने र नगदी काँचो पत्ती टिपाइने प्रलोभनमा लाचार बनेर बगान धाउनेहरूको यतिखेर ज्यान जोखिममा छ। विशालु किटपतंगले टोके प्राथमिक उपचारधरि गर्न नसक्ने बगानको स्वस्थ्य सेवाको स्थिति भएको छ। यो नयाँ सर्कुलेशनबाट बीस प्रतिशत श्रमिकहरूका पनि चुल्हा जल्न सकेको छैन। बाँकीको चिसो चुल्हो कहिले जल्ने प्रश्न जटिल बन्दैछ। तरै पनि स्थितिलाई लिएर कम्पनीले चासो देखाएको छैन। सरकारले फर्किएर नियाल्न आवश्यक ठानेको छैन। मानौं सरकारले कम्पनीलाई आमश्रमिकहरूको खुन चुस्ने सुअवसर दिएको छ। 

नयाँ सर्कुलेशनमा के कुरो उल्लेख गरिएकोछ सोबारे आजसम्म आमश्रमिक त परै छाडिदिउँ सचेत श्रमिकहरूलाई समेत स्प्ष्ट जानकारी छैन। बगान कहिले खुल्छ पत्तो छैन। संगठनहरू अनि मालिक पक्ष मुन्सी प्रेमचन्दका कफन कथामा झैं घिसु र माधव भएर धुसा ओडेर बसेको छ। दुइ नहुनेहरू जोहो गरौं भन्ने मानिसहरू मात्रै काममा गएको देखिन्छ। नत्र एक छाक खान्छु तर ज्यान जोखिममा फाल्दिनँ भन्नेहरू धेरै भेटिन्छन्। अरु धन्दातिर लाग्ने विशाल समूह काममा फर्किन चाहेका छैन। महानगरतिर जानेहरूको संख्या बढिरह्को छ उतिकै। 

डंकन्स अधीनस्थ बगानहरूमा यो नयाँ सर्कुलेशन लागु गरिँदा जुन जुन संगठनहरूसित लोकल मेनेजमेन्टले आमसहमति बनाएको थियो आजसम्म ती संगठनहरूले उक्त सर्कुलेशनको शर्तबारे सार्वजनिक रुपमा गरेको देखिन्न। काँचो पत्ती टिपाउने कार्यमा पनि समानान्तर रुपमा पैसा नदिएको पनि कताकता सुनिँदैछ। जुन कुराले मानिसहरूलाई अन्यायमा पार्न सक्ने कुरालाई नकार्न सकिन्न। प्रताडित चियाबगानमा ठगिँदै गइरहेा छन् लाचार श्रमिकहरू। चियाबगानमा खटिखानेहरूको हिमायकी ठान्ने संगठनहरूमा इमान्दीरिता रहनु हो भने हालमा लागु गरिएको नयाँ सर्कुलेशनबारे शुरु गर्नलाई सहमति जनाउने संगठनहरूले पारदर्शिता देखाउनु पर्ने देखिन्छ। 

डंकन्स अधीनस्थ बगानहरूमा जुन गतिरोध र आर्थिक उल्झन देखिँदैछ त्यसले आमश्रमिकलाई पिर्ने देखिन्छ। एकातिर पूजा बोनसको सिजन शुरु भइसकेको छ। बोनस वार्ताहरू सम्पन्न हुन थालेको छ। प्रथम चरणको वार्ता विफल भइसक्को छ। पूजा बोनसको प्रतिशतलाई लिएर मालिक पक्ष र संगठनहरूबीच खिँचातानी शुरु भइसकेको छ। आ-आफ्ना अडानहरूमा अडिग देखाउने प्रक्रिया शुरु भइसकेको छ। अर्कातिर डंकन्स हजारौं श्रमिकहरू भन भोकै बाँच्न बाध्य छन्। विकट संकटमा जिउन बाध्य छन्। अप्रेल महीनादेखि यताको मासिक वेतन नपाएर छटपटिरहेका श्रमिकहरूलाई अब पूजा बोनसले सेकताप गर्ला नगर्ला स्थिति अन्योलग्रस्त देखिन्छ। 

डुवर्सका अधिकांश मानिसहरूका मूल आयस्रोत चियाउद्योग हो। जुन चियाबारीमा काम गर्छन् नेपाली भीषी र आदिवासी मूलका मानिसहरू। यो टीइ बेल्ट डुवर्समा डंकन्स अधीनस्थ बगानहरू अन्य कम्पनीको तुलनामा विशाल भूभागमा फैलिएकोबगान मध्ये एक मानिन्छ। तर, यही कम्पनी अधीनस्थ बगानहरूको स्थिति डाँवाडोल छ। वर्ष दिनमा रम्ने महत्वपूर्ण चाढ दशैं चौपट हुने त्रासमा मानिसहरू त्रसित बन्न थालेका छन्। यसै महीनाको २४ तारीखको दिन आदिवासी मूलका श्रमिकहरूका महत्त्वपूर्ण करम पूजा परेको छ तर करम पूजामा रम्ने यी आदिवासी मूलका श्रमिकहरूसित खुशी देखिने आयस्रोत शून्यसरी भइदिएपछि करम उत्सवमा पनि खासै रौनक देखिएन। तरै पनि सरकार तथा प्रशासनिक तदारुकतामा कुनै गतिशीलता छैन।

आममानिसको सुख र शान्ति अनि विकासका नाराहरू अलाप्ने जनप्रतिनिधिहरू यतिखेर उस्तो सक्रिय नदेखिन्न। प्रशासनिक सहयोग र सहुलियतमा निरन्तरता छैन। ग्रामपञ्चायत अन्तर्भुक्त चियाबगानहरूमा पञ्चायतका योजनाधरि आवश्यकता अनुरुप लागु हुनसकेको देखिन्न।