इन्कलाबको तलवार विचारहरूको सानले धारीलो हुन्छ

भगत सिंह (सन् १९३०) 

सन् १९३०को असेम्ब्ली बम काण्डमा उक्त अपिल शहीद भगतसिंहद्वारा हाइ कोर्टमा गरिएको थियो। 

माई लर्ड, हामी न वकिल हौ, न त अङ्ग्रेजी विशेषज्ञ, न त हाम्रोमा डिग्रीहरू नै छ। यसैले हामीबाट सुन्दर भाषणको आशा नराख्नु होला। हाम्रो बिन्ती छ कि यो हाम्रो बयानको भाषा सम्बन्धी त्रुटीहरुलाई ध्यान नदिएर, यसको वास्तविक अर्थलाई बुझ्ने प्रयत्न गरियोस्। रहल सबै मुद्दाहरू मेरो वकिललाई सुम्पेर म स्वयम् एउटा मुद्दामा आफ्नो विचार राख्नेछु। यो मुद्दा यस मुकदमामा धेरै महत्वपूर्ण छ। यो मुद्दा हो, हाम्रो नियत के थियो र हामी कतिसम्म अपराधी हौ।

ध्यान दिन योग्य कुरा के हो भने, हामीले असेम्ब्लीमा फ्याँकेको दुईवटा बमहरुले कुनै व्यक्तिको शाररिक वा आर्थिक हानि भएन। यस दृष्टिकोणबाट हेर्दा हामीलाई जुन सजाई दिईयो त्यो कठोर मात्रा नभएर, बदलाको भावनाले भरिएको थियो। यदि यसलाई अर्को दृष्टिकोणबाट हेऱ्यौँ भने जबसम्म अभियुक्तको मनोभावना बुझिँदैन, तबसम्म उसको असली उदेश्यलाई पनि जान्न सकिँदैन। यदि उदेश्य लाई थाहै पाउन सकेनौं भने कसैले पनि न्याय पाउन सक्दैनन, कारण उदेश्यलाई प्रमुखता दिएनौ भने त संसारका महान् सेनापतिहरू पनि हत्यारा बन्न पुग्छन। सरकारी कर वसुल गर्ने अधिकारीहरू चोर, जालसाज देखिने छन् र न्यायाधिशहरू माथि मृत्युको अभियोग लाग्ने छ। यसरी यो सामाजिक व्यवस्था र सभ्यता खुन-खराबी, र जालसाजी बन्नेछन्। यदि उदेश्यलाई उपेक्षा गरियो भने त कुनै हुकुमतलाई समाजका व्यक्तिहरूको न्याय गर्ने के को अधिकार ? यदि उदेश्यलाई उपेक्षा गरिने हो भने त सबै धर्म प्रचारक असत्यका प्रचारक बन्नेछन् र हरेक पेशावरमाथि सोझो-अन्जान मानिसहरूलाई भ्रममा राखेको अभियोग लाग्नेछ। यदि उदेश्य लाई भुल्यौ भने त इसा मसिह गडबढी फैलाउने, शान्ति भङ्ग गर्ने अनि विद्रोह को प्रचार गर्ने कानुन नजरमा खतरनाक व्यक्तित्व मानिनेछन्। यदि यस्तो हुन्छ भने मान्नु नै पर्छ कि इनसानियत को कुर्बानी, सहिदहरुको प्रयेत्न सबै बेकार हुने छन् र हामी आज पनि त्यही उभिने छौ, जहाँ आज भन्दा बीस शताब्दी पहिला थियों। कानुनको दृष्टिमा उदेश्यको प्रश्नले धेरै महत्व राख्दछ।

 ‘‘माई लोर्ड’’ यस स्थितिमा मलाई यो भन्ने आज्ञा दीइयोस कि, जुन हुकुमत यस्तो नराम्रो कामहरुमा आफ्नू आश्रय खोज्छ, जुन हुकुमतले व्यक्तिहरूको प्राकृतिक अधिकार हनन गर्दछ त्यसलाई जीवित बस्ने कुनै अधिकार छैन। यदि कानुनले उदेश्य मान्दैन भने न्याय हुन सक्दैन न त स्थायी शान्ति नै स्थापित हुनसक्छ। आटामा बीस मिसाउनु अपराध होइन यदि उसको उदेश्य मुसा मार्नु हो भने। तर यदि यो मिलावती आटाले मानिसलाई मरिन्छ भने त्यो मृत्यु अपराध बन्दछ। त्यसर्थ कानुन जो व्यक्तिमा आधारित छैन अनि न्यायको सिद्धान्त को विरुद्ध छ त्यसलाई समाप्त गर्नु पर्छ। यस्तै न्याय विरोधी कानुनहरूको कारणले गर्दा ठुला ठुला श्रेष्ठ बौद्धिक मानिसहरूले विद्रोहको बाटो समाएकाछन्।

हामी माथिको कानुनी कार्वाहीको तथ्य एकदम साधा छ। ८ अप्रेल १९२९ को दिन हामीले सेन्ट्रल अस्सेम्लीमा दुई वटा बम फ्याक्यौँ। यस विस्फोटले धेरै कम व्यक्ति लाई मामुली चोट मात्रा लाग्यो, चेम्बरमा हंगामा भयो सैकडौ दर्शक अनि सदस्यहरू बाहिर निस्के। केही छन् पछि शान्ति भयो। म र मेरो साथी बि. के. दत्त चुपचाप दर्शक गेलेरीमा बसी रहयौ र हामीले आफैँ आत्मसमर्पण गऱ्यौँ। अभियोग लगाईयो अनि हत्याको प्रयासको आरोपमा हामीलाई सजाई सुनाईयो। तर विस्फोटमा केवल ४-५ जना लाई मामुली चोट परेको थियों र एउटा बेन्चलाई मामुली नोक्सान पुगेको थियो। जसले यो अपराध गरे उनीहरूले केही हस्तक्षेप बिना गिरफ्तारी दिए स्वमं जजले स्वीकार गरे कि यदि हामी भाग्नु चाहेको भए सफल हुन्थ्यौँ तर हामी यो चाहन्थ्यौँ कि हाम्रो उदेश्यलाई गलत नसम्झीयोस। हाम्रो बयान बाट कति ‘पेराग्राफ’ मेटाईयो, यो वास्तविकताको दृष्टिबाट हानिकारक हो।

हाम्रो वक्तव्यको अध्यनबाट स्पष्ट हुन्छ कि हाम्रो दृष्टिकोण अनुसार हाम्रो देश एउटा नाजुक समयबाट गुज्रिनु परिरहेको छ। यस्तो अवस्था मा एउटा ठुलो आवाजमै चेतावनी दिने आवश्यकता थियो र हामीले हाम्रो विचार अनुसार चेतावनी दियौँ। हामी गलत पनि हुन सक्छौ, हाम्रो सोचाई र जज महोदयको सोचाईमा भिन्नता हुन् सक्छ तर यसको अर्थ हामीलाई हाम्रो विचार प्रकट गर्न अनुमति नदिनु र हामी सँग नराम्रो आरोपहरु लगाउनु पाईँदैन।

‘‘इंकलाब जिन्दाबाद र साम्राज्यवाद मुर्दाबाद’’- को सम्बन्धमा हामीले जे व्याख्या हाम्रो बयानमा दियौँ, त्यसलाई सम्पूर्ण रूपमा मेटाईएको छ, जबकि यो हाम्रो उदेश्यको एउटा महत्वपुर्ण भाग हो। ‘‘इंकलाब जिन्दाबाद’’ मा हाम्रो त्यो उदेश्य थिएन, जो सादरणत् गलत अर्थमा बुझिने गरिएकोछ। पिस्तोल र बमले इंकलाब ल्याउदैन, अपितु इन्कलाब त विचारहरूको सानमा धारिलो हुन्छ यसै तथ्यलाई हामी प्रकाशमा ल्याउन चाहन्थ्यौँ। हाम्रो इंकलाब को अर्थ पुँजीवादी युद्धहरूद्वारा सिर्जित समस्याको अन्त गर्नु हो। मुख्य उदेश्य र यसलाई प्राप्त गर्ने प्रकिया नसम्झी निर्णय दिनु उचित होइन। हामीसँग गलत कुरा हरू जोडनु अन्याय हो। यसको चेतावनी दिनु आवश्यक थियो। मानिसहरू दिन –दिनै व्याकुल भई रहेका थिए। यदि यसको समयमैं उचित उपचार गरिएन भने, यो रोगले खतरनाक रूप लिनेछ। कुनै मानवीय शक्तिले यसको रोकथाम गर्न सक्ने छैन। हामीले यो तुफानको दिशा बदलाउन यो कारबाही गरेका हौँ। मलाई विश्वास छ यदि सत्ताधारी शक्तिहरुले समयमा नै कारबाही गरेका भए फ्रान्स र रुसमा खूनी क्रान्तिहरू जन्मने थिएनन्। सत्ताधारी व्यक्ति परिस्थितिहरुको प्रवाहमा बद्लन सक्छन्। हामी पहिला चेतावनी दिन चाहन्थ्यौं। यदि हामी केही व्यक्तिहरूको हत्या गर्न चाहेको भए, हामी हाम्रो मूल उद्देश्यमा विफल हुन्थ्यौँ। माई लोर्ड, यसै नियत र उद्देश्यलाई लिएर हामीले यो करवाही गऱ्यौँ। अझै एउटा कुरा स्पष्ट पार्नु आवश्यक छ। यदि हामीलाई बमहरुको ताकत सम्बन्धी ज्ञान नभएको भए, हामी पण्डित मोतीलाल नेहरु, श्री केलकर, श्री जयकर, अनि श्री जिन्ना जस्तो सम्मानीय राष्ट्रिय व्यक्तिहरूको उपस्तिथीमा किन बम फ्याक्ने थियौँ? हामी नेताहरूको जीवनलाई कसरी खतरामा पार्न सक्छौँ? हामी पागल त होइनौँ? यदि पागल भएको भए, हामीलाई जेलमा नथुनेर, पागलथानामा भर्ना गरिने थियो। बम सम्बन्धी हामी सँग निश्चित जानकारी थियो। त्यसैले हामीले यो साहस गऱ्यौँ। 

मानिसहरू बसेको बेन्चमा बम फ्याक्न धेरै सजिलो थियो खाली बेन्चमा फ्याक्नु भन्दा। यदि बम फ्याक्नेहरु त्यस समय डराएका भए, आत्तिएको भए बम खाली जगामा नखसेर मानिसहरू बिच खस्न पनि सक्नेथ्यो। म त भन्छु खाली जगाको चुनाव गर्नु हामीले जुन हिम्मत देखायौं त्यसको लागि हामीलाई इनाम दिनपर्ने हो। यस्तो हालतमा माई लोर्ड मलाई लाग्छ हामीलाई सोही तरिकाले बुझ्ने प्रयास गरिएन। हामी हाम्रो सजाय कम गराउन आएका होइनौ, तर आफ्नो स्थिति स्पष्ट गर्न आएका हौँ। हामी चाहन्छौँ, हामी सँग अनुचित व्यावहार नगरियोस्, न् त हाम्रो सम्बन्धमा अनुचित राय दिईयोस। सजायको प्रश्न त हाम्रो निम्ति गौण कुरा मात्र हो।

अनुवाद : पारस दाहाल