सम्पादकीय : जुन-जुलाई 2017

गणतन्त्र र गोर्खाल्याण्ड!!

‘गोर्खाल्याण्ड नै चाहिन्छ’ भन्ने माँग अब दार्जीलिङ पहाड़मा प्रतिध्वनित भइरहेको छ, हामीले पनि स्पष्टरूपमा यी दाबीसँग आफ्नो आवाज मिलाइरहेका छौँ। भाषामाथि अतिक्रमणको कुरादेखि शुरु भएर क्रमैसँग मानिसहरूमाथि लाठीचार्ज, पहाड़लाई सेनाले छ्यापाछ्याप पारिदिनु, इंटरनेट र सबै केवल च्यानलहरू बन्द गरेर, र गोली ठोकेर मानिस मारेपछि यसपालिको आन्दोलन त सही अर्थमा जनआन्दोलन हो जस्तो लाग्दैछ। जनताको सहभागिता, नेताहरूमाथि जनताको निगरानी अनि औसरवादी सम्झौताको सम्भावना विरुद्ध शुरुदेखि नै दह्रिलो आवाज यसपालिको सङ्घर्षलाई भिन्नै रूप दिई रहेको छ। जाति मुक्तिको पक्षमा र राज्य प्रायोजित आतङ्कको विरुद्ध दुई चरणमा भएको 'पहल'को पैदल यात्रामा गीत-कविता, स्लोगन, पोस्टर सित सहभागी भएर, अथवा अरू नाना प्रकारले हामी यो आवाजलाई सघाउदै छौँ। यस देशमा, गोर्खा वा नेपाली मानिसहरूले उत्पीड़ित राष्ट्रियताको हिसाबले आफ्नो आत्मपरिचयको स्वीकृति पाउने जुन आकाङ्क्षा बोकी राखेका छन्, गोर्खाल्याण्ड गठन गरेर भारतवर्षको शासकहरूले, त्यसलाई मर्यादा दियोस्। भारतमा पहिलोचोटि राज्यहरू गठन भएको बेलामा भाषालाई आधार मानिएको थियो, पछि त्यसमा केही हेरफेर भएतापनि किन अझ एकपल्ट केन्द्र सरकारले राज्य पुनर्गठन कमिशन गठनबारे निर्णय नलिएको त? आजपनि भारत थुप्रै राष्ट्रियताको लागि एउटा कारागार सरह बसिरहेको छ। जम्मै देशभरका ठाउँठाउँमा उत्पीड़ित राष्ट्रियताहरूको जुझारु सङ्घर्षनै यसको प्रमाण हो। 

दार्जीलिङ बङ्गालको अविभाज्य अङ्ग भनेर जो-जसले यो आन्दोलनलाई विरोध गर्छन्, उनीहरू एकदमै गलत छन्। दार्जीलिङ कहिले सिक्किमको राजाको हातमा, कहिले नेपालको राजाको हातमा, कहिले केही हदसम्म स्वतन्त्र क्षेत्र, कहिले बिहारमा रहेपछि बङ्गालसँग जोड़ीन पुगेको थियो। यहाँको आदि वासिन्दाहरू को हुन्, त्यो विषयमा ऐतिहासिकहरूमध्ये विभिन्न मत रहेतापनि यो स्पष्ट छ कि पहाड़मा नेपाली मानिसहरूको बसोबासो चिरकालीन नभए तापनि, कैयौँ सदी पुरानो त निश्चयनै हो। यो लिएर बहसहरू चल्नेछ, तर यो सवालमा त सबै एकमत हुनुपर्छ कि राजाहरूले वा ब्रिटिशराजले यहाँ के गरेका थिए— त्यसबाट आजको मानिसका भविष्य निर्धारण हुँदैहुँदैन। राजाहरूका इतिहास, साम्राज्य अनि उपनिवेशको इतिहासलाई मानिसहरूले इतिहासको मैला ढ्वांगमा फ्याँकिसकेका छन्, अनि त्यसपछि मानिसहरू आज पुँजीवादसँग सङ्घर्ष गर्दै आमजनताको इतिहास निर्माणको दिशामा हिँड़ीरहेका छन्। अनि यो यात्रामा सदीऔं देखि जसको रगतपसिनाले समाज-सभ्यता निर्माण भएको छ, हामीले हिँड़्नुपर्ने बाटोमा तिनीहरूको आवाज नै सबभन्दा बलियोरूपले प्रतिध्वनित हुनुपर्ने। यो बुझ्न सकेन भने त अमेरिकाको कालो मानिस देखि लिएर बङ्गालको शरणार्थी कलोनीका असहाय मानिसहरूले वीरतापूर्ण सङ्घर्ष गरेर आफ्नो जीवन-जीविका-अधिकार स्थापनाको सङ्घर्षलाई नकार्नुपर्छ। के इतिहासले यसलाई नकार्नु सक्छ?

धेरै घात-प्रतिघातबाट गुज्रेर दार्जीलिङको नेपाली वा गोर्खा मानिसको आफ्नो भाषा-साहित्य-संस्कृति-जीवनचर्या बनेको छ, जुन बङ्गालदेखि एकदमै अलग छ। यताको सङ्घर्षको इतिहास पनि निक्कै पुरानो हो। ब्रिटिसको पालोमा दार्जीलिङमा एकतिर स्वतन्त्रता सङ्ग्रामको बिगुल बज्न थालेको थियो र अर्कोतिर बन्यो खटीखाने मानिसको सङ्घर्ष पनि। एकतिर गुनासो विरुद्ध क्षोभ अनि अर्कोतिर आत्मपरिचयको स्वीकृतिको आकाङ्क्षा— यी दुई पाग्रोमा हिँड़्दाहिँड़्दै अघि बढ़ेको छ दार्जीलिङको इतिहास।

‘गणतान्त्रिक’ देश भनेर गर्व गर्ने देशभित्र जब त्यही पार्वत्य दार्जीलिङको बहुमत मानिसहरूले आफ्नो राष्ट्रियताको लागि आफ्नै राज्यको मांग गरिँदैछ, तब गणतन्त्रको संज्ञाबाट नै त त्यो दिनुपर्ने रहेछ। यस राज्यमा, यस देशमा सबै सरकार, विगतको होस् वा आजको— गणतन्त्रको आवाजलाई दबाउन तिनीहरू सधैँ तयार बस्छन्। जुन दार्जीलिङ केही दिन अघि हास्दै भनेर मुख्यमन्त्रीले भनेकी थिइन्, त्यहाँ आज राज्य आतङ्क फैलाएर, उसको पुलिसले मान्छे मारेर, इन्टरनेट र लोकल केवल बन्द गरेर अनि केन्द्र सरकारसँग गुनगुन गरेर कम्पनी पछि कम्पनी सीआरपीएफ पनि पठाउने बन्दोवस्त गरेकाछिन्। केन्द्र सरकार र बिजेपीको भूमिका देशको समग्रतामा कस्तो खतराको छ त्यो त हामीलाई थाहै छ, यताको सन्दर्भमा पनि त्यो दिनदिनै स्पष्ट हुँदै जाँदैछ। 

आज जनताको आवाजबाट स्पष्ट छ कि कुनै अन्तरिम व्यवस्था दिएर यो आकाङ्क्षालाई दबाउन असम्भव छ, आत्मपरिचयको स्वीकृतिको माँग गर्दै यहाँका मानिसहरूले जे सही बुझछन्, त्यही नै हो आत्मनिर्णयको अधिकार। यहाँको स्थितिमा त्यो छुट्टै राज्य गोर्खाल्याण्ड नै हो!

यो आन्दोलनमा साम्प्रदायिक भेदभावको प्रवृत्तिलाई जोरसँग रोक्नुपर्छ, यताको अल्पसंख्यक समुदायहरूको गणतन्त्र सुरक्षित राख्नुपर्छ। सरकारले वा शासकहरूले बङ्गाली समुदायलाई यो सङ्घर्ष विरुद्ध उक्साउने, विभिन्न जनजातिको बोर्डलाई सही विकासको काममा उपयोग नगरेर आन्दोलनमा फुट ल्याउन जुन कोसिसहरू गर्दैछन्, त्यसको सत्यतालाई उदाङ्गो पार्नुपर्छ। यस आन्दोलनलाई हाम्रो पहिचानको लागि, गणतन्त्रको लागि, अनि समाजको खटीखाने मानिसहरूको जीवन-जीविका, युवाहरूका रोजगार, विद्यार्थीहरूको शिक्षा, मानिसहरूको स्वास्थ्य-सेवा-संस्कृतिको सही विकासको दिशातर्फ लानुपर्छ। 

भावुकतामा नबगेर दूरदर्शी जनताको भूमिका नै यसमा सबभन्दा महत्त्वपूर्ण छ।