“...मारुती-सुजुकी के मजदूरों कितना एडभान्स हैं, तुम ये एक उदाहरण सुनो। वे मैनेजमेंट से अपने बच्चों की पढाईका खर्च ८००० रुपियाँ प्रतिमाह मांग कर रहा हैं। और मैनेजमेंट ने भी प्रश्न किया क्यों ईतना रकम चाहिएं, वो भी सिर्फ बच्चों की फ़ीस चुकाने के लिये ? तो जवाब में मजदूरों ने बोला, आप लोगों के बच्चों तो D.P.S, Goenka जैसे इन्टरनेशनल स्कूलों में जाती हैं। हमारे बच्चों की भी अधिकार बनते है ऐसे स्कूलों से शिक्षा हासिल करने का, इसलियें फ़ीस चुकाने के लिए ८००० रुपियाँ चाहियें।”
साथी नयनले यी कुरा सुनाएको लगभग १.५ वर्ष बीतीसक्यो। त्यतिबेला हामी अवाक् भएर मारुती मजदुर आन्दोलनको किस्साहरू सुनेका-सुनेकै थियौँ। र उता हरियाणाको मानेसर स्थित मारुती-सुजुकी प्लान्टमा मजदुरहरूको एक सुरमा आफ्नो अधिकारको आवाज बग्दैथ्यो। खबर गरम-गरम थियो र अहिले सम्म ताजै छ। आफ्नो अधिकारको लडाइको निम्ति आफ्नै ट्रेड युनियनको जरुरत मारुती मजदुरहरूलाई थाहा थियो किनभने प्रतिष्ठित ट्रेड युनियनहरूले मालिक सँग मिलेर मजदुर आन्दोलनलाई कसरी विथोल्छ, यी मजदुरहरूलाई थाहा छ।
मारुती आन्दोलन— एउटा चित्र
" सरकार हमसे डरती है/ पुलिसको आगे करती है !"
मारुती मजदुरहरूले आज भन्दा लगभग दुई वर्ष अघाडी मारुती म्यानेजमेन्ट र श्रम विभागलाई युनियन बनाउने संविधानिक अधिकार, अस्थायी र ठेकेदार मजदुरहरूको स्थायीकरण, कामको राम्रो वातावरण, ज्याला वृद्धिको मांग गरे। म्यानेजमेन्ट र श्रम विभागले कानमा तेल हाल्नु नमान्दा मजदुरहरूले ४ जुन २०११-को दिन आफ्नो प्रभावशाली हतियार फ्याक्ट्री हडताल गरे। १३ दिनको हडताल पछि पनि म्यानेजमेन्ट र सरकार पक्षले मजदुर एकता र मनोबल भङ्ग पार्नु नसक्दा उनीहरू सँग सम्झौता गर्ने भए। तर उनीहरूले सम्झौताको उल्लंघन गर्दा फेरी मजदुरहरूले २८ जुलाई देखि ३० सितम्बरसम्म फ्याक्ट्री हडताल गरे। यस बिच म्यानेजमेन्ट पक्षले सयौँ षड्यन्त्र रचे र पनि आन्दोलनलाई केही असर नपर्दा मजदुरहरू माथि कारबाही गरे। ७ अक्टोबरको दिन मजदुरहरूले फ्याक्ट्री भित्र नै धर्ना बसे तर १५ अक्टोबरमा भारी पुलिस बलद्वारा उनीहरूलाई फ्याक्ट्री बाहिर निकाल्यो र मजदुरहरू बाहिर नै धर्नामा बसे। १९ अक्टोबरमा मारुती म्यानेजमेन्ट र श्रम अधिकारीहरुले त्रिपक्षीय बैठक बोलाएर मजदुरहरू सँग सम्झौता गरे।
यति जोडतोड सङ्घर्ष गर्दागर्दै मजदुरहरूको आफ्नो स्वतन्त्र युनियन २२ फरवरी २०१२मा पंजीकरण भयो। साथै १३ जना मजदुरहरूलाई पनि म्यानेजमेन्टले कामबाट निकालिदिए। तर यी मजदुरहरूको युनियन, मारुती-सुजुकी वर्कर्स युनियनले आफ्नो मांगहरुमा अडिग रहेर चार्टर ओफ डिमान्डस म्यानेजमेन्टलाई पेस गर्ने तयारीमा थियो। तर मजदुरहरूका एकता देखेर गुम्सिएको म्यानेजमेन्टले फेरी डरलाग्दो षड्यन्त्र रचे।
१८ जुलाईको दिन एक मजदुरलाई जातपातको गाली दिएर निकाल्दा मजदुरहरूले तीव्र विरोध गरे अनि वार्ताको निम्ति युनियन पक्षलाई बोलायो। तर वार्ताको समय म्यानेजमेन्टले ल्याएको गुण्डाहरुले अन्धाधुन्ध मारपिट गऱ्यो अनि ती मालिकको गुण्डाहरुले आगो लगाउदा एक जना एइच. आर. म्यानेजरको मृत्यु भयो।
यस घटनामा मारुती मजदुरहरूलाई दोषी देखाएर उनीहरूलाई जेलखानामा थुनिदियो। यस घटना पश्च्यात मारुतीका ५४६ स्थायी र १८०० अस्थायी मजदुरहरूलाई कामबाट निकालिदिए र आज ३०० दिन भन्दा ज्यादा भइसक्यो १४७ मजदुरहरू जेलमा अमानवीय जीवन जिउँदैछन्। यसको निरन्तरतामा मजदुर र उनका परिवारहरुले म्यानेजमेन्ट र पुलिसको धेरै धम्की र मानसिक यातना खप्नुपर्यो।
जेल बाहिरका मजदुरहरूले फेरी त्यही मांगहरु, निष्काशित मजदुरहरूलाई फेरी काममा फिर्ता लिने अनि निर्दोष १४७ जना जेल खटिरहेका मजदुरहरूको रिहाइको मांग लिएर २४ मार्च, २०१३ देखि हरियाणाको कैथल भन्ने ठाउँमा अनिश्चितकालीन धर्नामा बसे अनि २८ मार्चमा आमरण भोक हड्तालमा बसे जसमा वरिपरिका मानिसहरूको पनि समर्थन थियो। ४ अप्रिलको दिन हरियाणाको मुख्यमन्त्री र उद्योगमन्त्रीले मारुती मजदुरहरूको समस्या लिएर मारुती म्यानेजमेन्ट र श्रम विभागसँग वार्ता गर्ने आश्वासन दिए। यी आश्वाशन लिएर मजदुरहरूले भोक हड्ताल फिर्ता लिए। तर त्यसपश्चात न कुनै मजदुरलाई काममा लियो न त कसैलाई जेलबाट मुक्ति दियो।
८ मईको दिन मारुती मजदुरहरूको पुकारमा महा पंचायत भयो जसमा यी मजदुरहरूलाई धेरै अन्य कारखानाका ट्रेड-युनियन र पंचायत सरपन्चहरुले पनि साथ दिने भए। प्राय ८४ वटा गाउँका सरपन्चहरुले सरकारलाई मारुति मजदुरहरुका मांग पूर्ण गरियोस भनेर पत्र चढाए। त्यसको प्रतिक्रियामा सरकारले ती गाउँहरूका अनुदान रोकिदिने धम्की दिए। यही निर्णय भयो यदि सरकारले मजदूरहरुका मांगमा चाँसो राख्दैन भने वा दस दिन सम्म कुनै निर्णय लिँदैन भने १९ मईमा उद्योग मन्त्रीको घर घेराउ गर्ने।
१८ मईको राति ११.३० बजी सुतिरहेका जम्मा १०० मजदुर र उनीहरूलाई समर्थन दिने एक्टिभिस्टहरुलाई पुलिसले गिरफ्तार गरे। पक्राउ परेका एक्टिभिस्टहरुमा जवाहरलाल नेहरु विश्वविद्यालयका रिसर्च स्कलर एवं क्रान्तिकारी नवजवान सभाको सदस्य अमित र इन्कलाबी मजदुर केन्द्रका श्यामवीर थिए।
१९ मई को दिनमा भारी सङ्ख्यामा मजदुरपरिवार र विभिन्न गाउँका समर्थकहरु घेराउको निम्ति भेला हुँदा पुलिसहरुले अन्धाधुन्ध महिला, बालक र वृद्धहरुलाई पनि लाठीचार्ज गरे, आसुँ-ग्यासको प्रहार गरे, वाटर-क्यानोनले भीडलाई लछारपछार गरिदिए। यति मात्रै होइन मारुती प्रोविजनल वर्कर्स युनियनका कर्मट विश्वासीलो नेता राम निवासलाई पुलिसले यातना दिने क्रममा त्यही घटनास्थलमै वेहोस भएर लडे र उ सँगै अरू जम्मा ११ जना मारुती श्रमिक र आन्दोलन समर्थक एक्टिभिस्टहरुलाई गिरफ्तार गरे। यी ११ जनालाई आई.पी.सी-को धारा 148, 149, 188, 283, 332, 353, 186, 341, 307, आर्म्स एक्ट (25) सम्पतिको क्षति (पीडीपीपी ऐक्ट-3) लगाएर गिरफ्तार गरेको छ। यी ११ जनामा दीपक बक्सी जो पश्चिमबंगालको हुगली जिल्लामा अवस्थित हिन्दमोटर संग्रामी श्रमिक कर्मचारी युनियनको जेनेरल सेक्रेटरी र मारुति युनियनको सल्लाहकार हुन्, मजदुर अखबार श्रमिकशक्तिको संवाददाता सोमनाथ, हिसारको ग्राम पंचायत नेता सुरेश कोथ जस्तो सामाजिक कार्यकर्ता र पत्रकारलाई गिरफ्तार गरेको छ।
यस घटनाको प्रतिवादमा धेरै ट्रेड युनियन, युवा र विद्यार्थी सङ्गठन, मजदुर सङ्गठन उत्रेका छन्। अहिले दिनहुँ हरियाणा र दिल्लीमा प्रतिवाद जुलुस र सभाहरु चल्दैछ। मारुती मजदुरहरूको समर्थनमा देशका धेरै राज्यहरूमा विभिन्न ट्रेड युनियनहरुले पनि प्रतिवाद जनायो। हरियाणा सरकारले मालिक तर्फबाट लड्ने वकिललाई सरकारी खजानाबाट १.४४ करोड रकम दियो र यस घटना र अरु संपूर्ण घटनाक्रमबाट स्पष्टहुन्छ कि सरकार कस्तो निर्लज्जता सँग मालिकवर्गलाई मद्दत गरिरहेको छ भनेर। मारुती म्यानेजमेन्ट र भुपेन्द्र हुड्डाको हरियाणा सरकारले चलाएको शोषणको छानविन गरेर मानवाधिकार सङ्गठन पीयुडीआर अनि इन्टरनेशनल कमिसन ओन लेबोर राइट्सले एउटा रिपोर्ट निकालेको छ जसमा म्यानेजमेन्ट, लेबोर डिपार्टमेन्ट र पुलिसले गरेको अत्याचारको खण्डन गरिएको छ।
मजदुरहरूको श्रमबाट कमाएको २०१३-को जनवरी-मा मार्च भित्रमा मात्र मारुती-सुजुकीले रिकर्ड नाफा ११४७.५ करोड रुपिया थियो भने मजदुरहरूलाई निरन्तर शोषणमा राखेर मजदुरको खून-पसिनालाई अनेकौँ नाफामा परिणत गर्नु यस कम्पनीको मूल सिद्धान्त छ। मारुती आन्दोलनबाट उठेको एक-एक मुद्दा संवेदनशील मात्र नभएर मजदुर अधिकार र आन्दोलनको निम्ति आवश्यक छ।
थेण्डुप लामा
No comments:
Post a Comment