स्वर्णिम इतिहास : मई दिवसको इतिहास

(अलेक्जेण्डर ट्राक्टनवर्ग द्वारा लिखेको इतिहासको संक्षिप्त रूप)

सन् १८७२ मा मजदुर र समाजवादी पार्टीहरूको प्रथम अन्तर्राष्ट्रियको मुख्य अड्डा लण्डनबाट न्यूयोर्कमा सारियो। त्यसपछि यसले अन्तर्राष्ट्रिय सङ्गठनको रूपमा काम गर्न बन्द गरिदिएको थियो, यद्यपि सन १८७६ सम्म त्यसलाई औपचारिक रूपमा भङ्ग गरिएको थिएन। सन् १८८९ मा पेरिसमा पुनर्गठित अन्तर्राष्ट्रियको (यसपछि पछि गएर दोस्रो अन्तर्राष्ट्रियको नाम दिइएको थियो) प्रथम महाधिवेशन भयो। त्यो महाधिवेशनले के निर्णय गऱ्यो भने मई महिनाको पहिलो दिन संसारका सबै मजदुर सङ्गठनहरू र राजनीतिक पार्टीहरूमा सङ्गठित मजदुरहरू दिनको आठ घण्टाको महत्वपूर्ण राजनीतिक मागको निम्ति सङ्घर्षमा उत्रून्। 

यद्यपि यस देशमा (अमेरिका) हुने गरेका हड्तालहरूको विशेष कारण तलबमा वृद्धि गर्ने मात्र देखिन्छ, तैपनि मजदुरहरूले आफ्ना मागहरू प्रस्तुत गर्दा काम गर्ने घण्टा (अवधि) कम गर्ने र सङ्गठन बनाउने अधिकारको प्रश्नलाई पनि अघि सार्ने गरेका थिए। जति जति शोषण तीव्र हुँदै गइरहेको थियो, मजदुरहरूले अमानुषिक ढङ्गबाट धेरै घण्टासम्म काम गर्नुपर्ने बोझको निक्कै कठोर अनुभव गर्दै गइरहेका थिए। त्यति त्यति कामको घण्टा कम गराउने माग अझ मुख्य हुँदै जान थालेको थियो। 

 उन्नाइसौं शताब्दीको आरम्भमा नै अमेरिकाका मजदुरहरूले घाम झुल्केदेखि घाम नअस्ताएसम्म धेरै बढी घण्टासम्म गर्नुपर्ने कामको विरोधमा आवाज उठाउन थाले। त्यसबेला व्यापक रूपले मजदुरहरूबाट 'सूर्योदयदेखि सुर्यास्त' नभएसम्म काम लिने गरिन्थ्यो। त्यसबेला मजदुरहरूबाट दिनभरीमा १४, १६ यहाँसम्म कि १८ घण्टासम्म पनि काम लिइनु असाधारण कुरा थिएन। सन् १८०६ मा फिलाडेल्प्कियामा हड्ताल कम गर्ने सार्कीहरूका नेताहरूमाथि षड्यन्त्र गरेको आरोप लगाई मुद्दा चलाइयो। त्यसबेला मात्र मजदुरहरूबाट १९-२० घण्टासम्म काम लिइने गरेको कुरा स्पष्ट भयो।  

सन् १८२० देखि १८३० सम्ममा काम गर्ने घण्टा कम गराउनका लागि निक्कै हड्तालहरू भएका थिए। विशेष रूपले दिनमा १० घण्टा मात्र काम गर्नुपर्ने व्यवस्थाको माग धेरै उद्योगका केन्द्रहरूबाट उठाइएको थियो। विश्वको सबभन्दा पहिलो मजदुर सङ्गठन फिलाडेल्प्कियाका मेकानिकहरूको सङ्गठनलाई मानिन्छ। यो सङ्गठन (युनियन) बेलायतको मजदुर युनियनभन्दा दुईवर्ष अघि बनाइएको थियो। यो त्यही युनियन थियो जसले १८२७ मा फिलाडेल्प्कियाको इंटाको काम गर्ने (राज) मजदुरहरूको हड्ताललाई सञ्चालन गरेको थियो र दिनको १० घण्टाको कामको लागि माग गरेको थियो। उद्योगहरूमा १० घण्टाको काम गर्ने माग पूरा हुन थालेको थियो उत्तिखेरै मजदुरहरूले आठ घण्टाको काम गर्ने माग तीव्र पार्न थालिहाले। १८५०-६० को बिचमा थुप्रै मजदुर युनियनहरूको छिटो छिटो सङ्गठन हुन थाल्यो। यसबाट आठ घण्टा काम गर्ने मागलाई निक्कै बल पुग्यो। काम गर्ने घण्टा कम गराउने आन्दोलन अमेरिकामा मात्र होइन, जहाँ जहाँ पुँजीवादी अर्थव्यवस्था अन्तर्गत मजदुरहरूको शोषण भइरहेको थियो ती सबै देशहरूमा पनि चल्दै थियो। यो के कुराबाट छर्लड्ड हुन जान्छ भने सुदूर अष्टे्रलियाका राज (इंटाको काम गर्ने डकर्मी) मजदुरहरूले पनि आठ घण्टा काम, आठ घण्टा मनोरञ्जन अनि आठ घण्टा आरामै गर्ने मागलाई तीव्र पारेका थिए र उनीहरूले १८५६ मा त्यस मागलाई प्राप्त पनि गरेका थिए। 

अमेरिकाको एउटा नौलो मजदुर सङ्गठनका प्रतिनिधिहरूले गरेका थिए। त्यो सङ्गठनको नाम थियो १४५फेडरेशन अफ अर्गनाइज्ड टे्रड्स एण्ड लेबर युनियन अफ दि युनाइटेड स्टेट्स एण्ड क्यानाडा१४६ (अमेरिका र क्यानाडाका सङ्गठित व्यापार र मजदुर सङ्घको फेडरेशन) यसलाई पछि गएर संक्षिप्त नाम दिइकन अमेरिकी फेडरेशन अफ लेबर राखियो। त्यसै सङ्गठनको चौथो अधिवेशनमा अक्टुबर १८८४ मा तलका प्रस्ताव पास भएका थिए। 

 ‘अमेरिका र क्यानाडाका सङ्गठित व्यापार र श्रमजीवी सङ्घले के प्रस्ताव पास गर्छनभने पहिलो मई १८८६ देखि कानुन बमोजिम दिनमा काम गर्ने समय ८ घण्टाको हुनेछ, अनि हामी आफूसित सम्बन्धित सबै मजदुर सङ्गठनहरूसित के अनुरोध गर्दछौँ भने उनीहरूले आफ्ना नियम त्यस्तै ढङ्गका बनाउन, जुन यस प्रस्तावमा उल्लेख गरिएको समयको अनुकूल होस्।

सन् १८८५-८६ का माझ जति पनि हड्तालहरू भएका थिए, अघिल्लो वर्षका हड्तालहरूसित त्यसको तुलना गर्दा के कुरा स्पष्ट हुन्छ भने मजदुर आन्दोलनमा एक किसिमको अपार जोस थियो। मजदुरहरू सन् १८८६ को पहिलो मईका लागि मात्र गतिविधिको तयारी गरिरहेका थिएनन्, बरु सन् १८८५ मा नै हड्तालहरूमा मनग्ये वृद्धि भएको थियो। सन् १८८१ देखि ८४ सम्ममा भएका हड्तालहरू र तालाबन्दीहरूको अनुमानित सङ्ख्या ५ सय भन्दा कम थियो। अनि त्यसमा प्रत्येक वर्ष भाग लिने मजदुरको सङ्ख्या करिब करिब १ लाख ५० हजार थिए। सन् १८८५ मा हड्तालहरू र प्रतिबन्धहरू ७ सयसम्म पुगेका थिए अनि त्यसमा भाग लिने मजदुरहरूको सङ्ख्या एकाएक २ लाख ५० हजारसम्म पुगेको थियो। सन् १८८६ मा हड्तालहरूको सङ्ख्या १८८५ को भन्दा दोब्बर भयो अर्थात् १५७२ सम्म पुग्यो। अनि हड्तालमा भाग लिने कामदार मजदुरहरूको सङ्ख्या ६ लाखसम्म हुन गयो।  

 यो हड्ताल गर्ने आन्दोलन सन् १८७६ सम्मका कत्तिको फैलिसकेको थियो भन्ने कुरा के बाट बुझ्न सकिन्छ भने सन् १८८५ मा हड्तालहरूको लहरमा मात्र २ हजार ४ सय ६७ उद्योगका मजदुरहरूले भाग लिएका थिए। सन् १८८६ मा यो सङ्ख्या बढ्दै गएर ११ हजार ५ सय ६२ सम्म पुग्न गयो। नाइटस् अफ लेबरका नेताहरूको आपसी फाटोको अलावा के अनुमान लगाइएको थियो भने ५ लाखभन्दा पनि बढी मजदुरहरूले सोझै ढङ्गबाट आठ घण्टाको कामको दिनका निम्ति भएका हड्तालहरूमा भाग लिएका थिए। 

  हड्तालहरूको केन्द्र शिकागो सहर थियो, किनभने त्यही नै हड्ताल र आन्दोलन निक्कै व्यापक भएको थियो। तर धेरै अरू सहरहरूमा पनि यो आन्दोलन १ मईसम्ममा सुरु हुन थाल्यो। न्यूयोर्क, बाल्टिमोर, वाशिंटन, मिलवार्की, सिनसिनाटी, सेन्ट्लुई, पिट्र्सवर्ग र डै्रटोइट आदि आदि कैयौं सहरहरूमा हड्तालहरू निक्कै सफलतापूर्वक चल्न थाले। यस हड्ताल आन्दोलनको विशेष कुरा के थियो भने असंगठित र अपरिपक्कव मजदुर पनि यस आन्दोलनमा भाग लिन पुगे।

पहिलो मईको हड्तालको रूप शिकागोमा सबभन्दा बढी वीरतापूर्ण थियो, किनभने त्यो (शिकागो) त्यसबेला वामपन्थी आन्दोलनको गढ थियो। यद्यपि  आन्दोलनको प्रश्नमा राजनीतिक दृष्टिले तिनीहरू राम्ररी स्पष्ट थिएनन्, तापनि त्यो एउटा साहसिलो आन्दोलन थियो। शिकागोको मजदुर आन्दोलन सधैँ मजदुरहरूलाई सङ्घर्षमा उतार्न र रहनसहन र काम गर्ने स्थितिमा आवश्यक सुधारका निम्ति मजदुरहरूमा सङ्घर्ष गर्ने वीरतापूर्ण भावना विकसित गर्नका निम्ति तत्पर रहन्थ्यो। 

  संघर्षशील मजदुर जत्थाहरूको मद्दतले शिकागोको हड्ताल सबभन्दा बढी व्यापक हुन गयो। आठ घण्टा कामको दिनका लागि हुने हड्तालको तयारीका लागि निक्कै अघिदेखि नै १४५आठ घण्टाको समिति१४६ स्थापित भइसकेको थियो। सेन्टड्ढल लेबोर युनियनमा वामपन्थी मजदुर युनियनहरू सामेल थिए।  पहिलो मईको पहिलो रविबारको दिन सेन्टड्ढल लेबोर युनियनले पहिलो मईको दिनको तयारीका लागि एउटा जुलुस निकाल्यो। त्यस जुलुसमा २५,००० मजदुरहरूले भाग लिएका थिए। 

  मई पहिलो तारिखका दिन सहरका सङ्गठित मजदुर सङ्गठनको आव्हानमा शिकागोका मजदुरहरूले आफूले गरिराखेको कामका ज्यावलहरू पर फालेर काम छोडी आन्दोलनमा भेला हुन आए। वर्ग एकताको यो एउटा अति नै प्रभावशाली प्रदर्शन थियो। त्यस बेलासम्मको मजदुर आन्दोलनमा यस्तो आन्दोलन अघि कहिल्यै देख्नमा आएको थिएन। त्यसबेला आठ घण्टा दिनमा काम गर्ने भन्ने कुराको निक्कै ठुलो महत्व थियो र त्यो माग पूरा गराउन जति ठुलो सङ्ख्यामा हड्तालहरू भएका थिए, त्यसबाट उक्त आन्दोलनलाई एउटा दरिलो राजनीतिक रूप प्राप्त भयो। त्यस दरिलोपनामा त्यसबेला झन बढी व्यापकता आउन थाल्यो र पछि केही समयमा नै यो आन्दोलन झनतेज भयो। आठ घण्टा कामको आन्दोलन जुन १८८६ को पहिलो मईको हड्तालमा परिणत भएको थियो, यसरी यो अमेरिकी मजदुरवर्गको वीरतापूर्ण इतिहासको एउटा प्रभावशाली अध्याय बनिसकेको छ। यति भए तापनि मजदुरहरूका दुस्मन चुप थिएनन्, मिल मालिक र सहरको सत्तामा बसेकाहरूले मिलिजुली बलियो फौजले शिकागोमा बढिरहेका मजदुरहरूको आन्दोलनमाथि रोक लगाए। तिनीहरूले के आशा गरेका थिए भने ठूलठूला नेताहरूलाई सखाप पारेर शिकागोका सबै मजदुर आन्दोलनलाई खतम पार्नमा उनीहरू सफल हुनेछन्। ३ र ४ मईमा भएका घटनाहरू जसलाई हे मार्केट (बजार) को समस्याको नामले पुकारिन्छ, सोझै पहिलो मईको कारणबाट भएका थिए। १४ मईका दिन हे मार्केटको स्क्वायरमा भएका प्रदर्शन यन्त्र मर्मत गर्ने कारखानामा हड्ताल गरिरहेका मजदुरहरूमाथि ३ मईका दिन भएको त्यो पाशविक आक्रमणको विरोध गर्न सङ्गठित गरिएको थियो। जसमा मजदुरहरूको एउटा सभामा निष्ठुरतापूर्वक प्रहार गरिएको थियो। त्यस प्रहारबाट ६ जना मजदुर मारिएका थिए र अरू निक्कै मजदुरहरू सख्त घाइते भएका थिए। सभा एकदमै शान्तिपूर्ण तरिकाले चलेर समाप्त हुनै लागेको थियो। त्यही बेला पुलिसले त्यहाँ भेला भएका मजदुरहरूमाथि आक्रमण र्गयो। हुलमा एउटा बम फेंकियो र जसबाट एकजना सर्जेन्ट (नायक हल्दार) मारियो र त्यसपछि भीडन्त हुन थाल्यो जसमा पुलिसका सात जना र मजदुरहरूमध्ये चार जना मारिए। हे मार्केट स्क्वायरमा मजदुरहरूको रगतको होली खेलियो, पारसन्, स्पाइस, फिशर र एंगेललाई फाँसीको दण्ड र शिकागोका अरू बहादुर मजदुर नेताहरूलाई कैदको सजाय दिनु मजदुरहरूको आन्दोलनलाई शिकागोका उद्योगपतिहरूको जवाफ नै थियो। यो के कुराको सङ्केत थियो भने देशभरमा सबै मालिकहरूले शिकागोका मालिकहरूले जस्तै काम गरून्। सन१८८६ को पहिलेका महिनाहरूमा मालिकहरूको आक्रमण यसैगरी बढ्दै गयो। उनीहरूले के निश्चित गरेका थिए भने सन१८८५ र १८८६ को हड्ताल आन्दोलनले गर्दा उनीहरूको जुन हानि हुन गएको थियो, तिनीहरूले त्यसलाई पूरा गरी छोड्ने छन्। 

शिकागोका मजदुर नेताहरूको फाँसी भएको एक वर्षपछि फेडरेशन जुन अब अमेरिकी फेडरेसन अफ लेबोरको नामले जानिन्छ। त्यसले सन१८८८ मा सेन्ट लुईको अधिवेशनमा फेरि आठ घण्टाको कामको दिन बारेको आन्दोलन सुरु गर्ने पक्का र्गयो। यसरी पहिलो मईको दिन एउटा परम्परा जस्तै रूपमा परिवर्तित भयो।