गोञ्जालो : एक क्रान्ति प्रतीक

समय लिम्बु

11 सितम्बर '21-को दिन ल्याटिन अमेरिकाको पेरु देशका क्रान्तिकारी नेता अबिमैल गुज्मन, जसलाई सबैले 'कमरेड गोञ्जालो' भनेर चिन्थे, उनको निधन भयो। पेरुको राजधानी लिमा सहर छेउवै कय्याओको जेलमा उनले अन्तिम स्वास लिए। 86 वर्षको उमेरमा उनको निधन भएको हो। गोञ्जालोलाई सन् 1992 को 12 सितम्बरको दिन पक्राउ गरि 29 वर्षसम्म 'अत्याधिक सुरक्षायुक्त' जेलमा थुनेको थियो। उनको कारवाही सैनिक कोर्टमा सम्पन्न भएको थियो, जसलाई पेरुको संवैधानिक न्यायालयले असंवैधानिक घोषित गरेको थियो। पछि उनको पूर्ण कारवाही 2004 अनि 2005 मा सम्पन्न भयो। र न्यायालयको आदेश अनुसार उनलाई आजीवन कारावासको दण्ड दियो। जुन प्रकारले गोञ्जालोमाथि कारवाही चल्यो अनि उनको लागि बनाएको अलग किसिमको जेलले पेरुको प्रतिक्रियावादी सरकारको क्रान्तिकारी प्रतिको डर स्पष्ट देख्न सकिन्छ। उनीमाथिको कारवाही फर्जी थियो। उनी केही महिना देखि बिरामी थिए तर उनका निम्ति कुनै प्रकारको चिकित्साको प्रबन्ध गरिएन। यो पेरु सरकारले गरेको संस्थागत हत्या थियो। उनका निम्ति रिहाइको जेलबाट माग विश्वभर चलेको थियो। तर पनि उनलाई पेरूको निरङ्कुश सत्ताले जेलमै थुनेर राख्यो। गोञ्जालो नव उदारवाद अनि नव औपनिवेशिक सत्ताको लागि खतरा थिए। 

कमरेड गोञ्जालो आफ्ना विद्यार्थी उमेरदेखि नै कम्युनिस्ट आन्दोलन प्रति आकर्षित भएका थिए। पछि उनी पेरुको केन्द्रीय विश्वविद्यालयमा प्रोफेसरको रूपमा नियुक्त भएका थिए। क्रान्तिको सुरूवाती दिनहरूमै गोञ्जालोले पेरुको क्रान्तिको लागि किसानहरूको प्रमुख राजनीतिक भूमिका देखेका थिए। उनले आदिवासी भाषा समेत सिकेका थिए। उनले कम्युनिस्ट महान बहसमा (ग्रेट डिबेट) चीनको कम्युनिस्ट पार्टी (सी.पी.सी) लाई समर्थन गरेका थिए। सी.पी.सी-को धारालाई नै पक्रेर उनको नेतृत्वमा  पेरुको कम्युनिस्ट पार्टीबाट 'साइनिङ्ग पाथ' (चम्किलो बाटो) बनियो।

सत्ताधारी तानाशाही शासकहरूको शिविरमा गोञ्जालोको नेतृत्त्वमा 'साइनिङ्ग पाथ'ले धेरै परिवर्तनकामी राजनीतिक कम्पन ल्याएको थियो। सन् 1980 को दशकमा कमरेड गोञ्जालोको नेतृत्त्वमा 'साइनिङ्ग पाथ'ले पेरुको तथाकथित सरकारसँग लडाई सुरू गरेको थियो। 'साइनिङ्ग पाथ'ले पेरुका धेरै ग्रामीण क्षेत्रहरूमा आफ्नो वर्चस्व कायम गरिसकेको थियो साथै सहरका खटिखाने मानिसहरूसँग पनि राम्रो सम्बन्ध बनाउँदै राजधानी लिमामा आफ्नो गहिरो छाप छोडिसकेको थियो। लिमा शहरबाहिरको पहाडमा हसियाँ-मार्तोलको आकारमा आगो बालीदिएको कथा त किंबदन्ती जस्तो बनियो। क्रान्ति तीव्र गतिमा बगेको देखेर आन्दोलनलाई दबाउन अमेरिकी साम्राज्यवादको सहयोगमा फासीवादी फुजिमोरी सरकार स्थापना गरियो। फुजिमारी सत्ताको स्थापनासँग सँगै पेरुमा कम्युनिस्टहरू माथि आक्रमण तीव्र हुन थाल्यो। गञ्जालोलाई पक्रेर जेलमा थुनेर शुरु भयो फर्जी विचार प्रक्रिया। 

मार्क्सवादी विचारधारामा रुचि राख्नेहरूले उनका कृतिहरू पढ्न जरुरी छ। क्रान्तिकारी ढङ्गमा आम मानिसहरूलाई लिएर गरिएको युद्ध शैलीलाई बुझ्न जरुरी छ। उनका महत्त्वपूर्ण कृतिहरू हुन्-- विश्व क्रान्तिको लागि जनशक्तिको विकास, मार्क्सवाद-लेनिनवाद-माओवाद बारे, राष्ट्रियताको प्रश्न बारे इत्यादि। उनका लेखहरूले कम्युनिस्ट पार्टीको विकास क्रमको इतिहासलाई नितान्त सरल शैलीमा प्रस्तुत गरेका छन्।  मार्क्सवादी चिन्तकहरूमा पनि धेरै कमले मात्र द्वन्द्वात्मक विश्लेषण यस्तो गहिराइमा गर्न सकेका छन्। फासीवादको उत्पत्ती र विकास अनि पेरु फासीवादको चरित्र बुझ्न गोञ्जालोको लेखहरूको अध्ययन गर्नु जरुरी छ। कसरी बुर्जुआ लोकतन्त्रले नैतिक तानाशाहीको रूपमा काम गर्दछ र उनीहरू कसरी फासीवादी समाजमा विकसित हुन्छ भन्ने विषयमा उनले विश्लेषणात्मक ढङ्गले पर्दाफास गरेका छन्।

बुर्जुआ गणतन्त्रले बाचा गरेको अधिकारहरूबाट गोञ्जालो बञ्चित थिए, तर  यो कुनै आश्चर्यको कुरा होइन। हामीलाई अचम्म त यहाँ लाग्द छ कि गोञ्जालो जस्ता क्रान्तिको प्रतिकलाई 29 वर्षसम्ममा जेलमा राखिए तापनि उनलाई कहिले पनि राजनैतिक कैदीको दर्जा दिइएन। हो, आज कमरेड गोञ्जालोले भौतिक संसार छोडेका छन्। तर उनले रोजेका सङ्घर्षका चम्किलो बाटो जन क्रान्तिको इतिहासमा उज्यालो आगो भइ रहीरहने छ।