मई दिवस र चिन्तन अभियान

सुमेन्द्र तामाङ

मई दिवस सानामा स्कुल पढ्दा छुट्टीको रूपमा मात्रै थाहा थियो। अझै मे डे शुक्रवार परेको बेला झनै खुशीले हामी गद्गद भई रमाउँथ्यौँ। मन खुशी भए तापनि मई दिवसमा सबै मजदुरहरूको छुट्टी, विशेष गरी चिया कमानका मजदुरहरूको किन छुट्टी हुन्छ भन्ने प्रश्न मनमा आइरन्थ्यो। मई दिवसको प्रतिबिम्ब अनि सम्झना छुट्टीको दिनको मात्रै छ। सायद यो मेरो मात्रै अनुभव पक्कै होइन! तर मई दिवसको अर्थ केवल छुट्टी मात्र होइन। तब प्रश्न उठ्छ कसले गरेको हो त यस्तो? यी प्रश्नहरूको उत्तर लिन टाडो जान पर्दैन। पुँजीवादले पुँजीवाद-विरुद्धको लड़ाई र आन्दोलनहरूलाई एउटा 'रूमर गेम' जस्तै बनाइसकेको छ। एक कानबाट अर्को कान अनि अर्को कानबाट तेस्रो अर्को कान पुग्दा मई दिवसलाई पनि 'गान्धी जयन्ती' जस्तै एउटा छुट्टीमा मात्र सीमित राखिदिएको छ।

यसैले हामीले पुँजीवाद अनि फासीवादको यो परिप्रेक्ष्यमा मई दिवसबारेका झुटहरूलाई आलोचनात्मक दृष्टिले हेर्दै त्यसको इतिहासिक मूल्यको साथमा राजनीतिक व्याख्या गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो। आज प्रत्येक दिन आर्थिक विकासको नाममा मजदुर, किसान अनि दलितहरूको हक अधिकारमाथि हस्तक्षेप भइरहेको छ। यसैले आजको परिस्थितिमा मजदुर आन्दोलनको उदाहरणीय सन्देश बोकेको मई दिवसको एतिहासिक महत्त्वबारे बुझ्न अनि बुझाउनु आवश्यक छ। मजदुरहरूले ‘सूर्योदयदेखि सुर्यास्तसम्म’ काम गर्ने अमानवीय नीतिको विरोध गरी 8 घण्टा काम, 8 घण्टा आराम अनि 8 घण्टा मनोरञ्जनको माग गरेको दिन हो मई दिवस। यसैले आज पनि पुँजीवादलाई यही एतिहासिक माग अनि मजदुर एकताको डर छ। त्यसैले यो पुँजीवादी दलालहरूले मजदुरवर्गलाई सङ्गठित हुनदेखि जहिले पनि रोक्छ। पुँजीवादलाई थाहा छ कि मजदुरवर्गको सामाजिक, अर्थनीतिक अनि राजनैतिक एकतामा नै आफूहरूको चिहान सजिएको छ।
 मई दिवसको यस्तै एतिहासिक मूल्य अनि समकालीन जिम्मेवारी बुझ्दै अनि बुझाउँदै लाली गुराँस समूहले 3 दिने चिन्तन अभियानको आयोजना गरेको थियो। लाली गुराँसले 2012 देखि नै मई दिवसको अवसरमा यस थरीका अभियानहरू गर्दै आइरहेको छ। यसचोटी 29 अप्रेलको दिन कालेबुङको साहित्य अध्ययन समिति भवनमा, 30 अप्रेलको दिन मन्सोङ कुलैनबारीमा अनि 1 मईको दिन बाग्राकोटमा विविध सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना गरी चिन्तन अभियान गरेको थियो। यस अभियान अवधि मई दिवसको महत्त्व अनि मजदुर सङ्घर्षको दशा र दिशामाथि अन्तरक्रियात्मक बहसहरू सम्पन्न भयो। समाजमा विभिन्न प्रकारका प्रगतिशील विचार भएका मानिसहरूसँग यो छलफल सम्पन्न भएको थियो।
29 अप्रेलको दिन कालेबुङमा सम्पन्न भएको कार्यक्रममा कवि, पत्रकार अनि समाजका विभिन्न क्षेत्रका मानिसहरू शरिक बनेका थिए। कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै सङ्गठित अनि असङ्गठित क्षेत्रका मजदुरहरूले आफ्ना गुनासोहरू साझा गरे। चिया कमानका मजदुर, किसानहरू अनि खटिखाने मानिसहरूको कथा-व्यथाहरूलाई युवा कविहरूले आफ्ना कवितामा उतारेका थिए। जनसाधारणलाई मजदुरहरूको वर्तमान स्थितिबारे जानकारी दिन लागि गुराँसले ससाना डक्युमेन्ट्री फिल्महरू पनि तयार पारेको थियो। ‘रित्तो गाउँ’, ‘गुड मर्निङ डम्बर चोक’, ‘500 करोडको लुट’ अनि ‘पहाडकी रानी’ आदि छोटो डक्युमेन्ट्री फिल्महरू मार्फत पाहाडको श्रमिक स्थिति दर्शकहरू समक्ष राखिएको थियो। ‘500 करोडको लुट’मा मालिकवर्गले प्रत्येक चिया श्रमिकहरूबाट 6 हजार भन्दा धेर राशि लुटेको तथ्य छ।
30 अप्रेलको दिन मन्सोङ पुस्तकालय अनि लाली गुराँस समूहको संयुक्त प्रयासमा मन्सोङमा चिन्तन भेला सम्पन्न भएको थियो। मई दिवसकै अवसरमा सम्पन्न भएको यस भेलामा गीत, कविता, वार्ताहरूमार्फत उपस्थित महानुभावहरूले मजदुर सङ्घर्षबारे आफ्ना विचारहरू राखे। सिन्कोना बगानको अवस्था, पलायनको स्थिति, मजदुरवर्गको सङ्घर्षबारे चर्चा भएको थियो। उक्त भेलालाई सम्बोधन गर्दै ग्रामवासीहरूले पनि आगामी दिनमा प्रगतिशील पदक्षेपहरू ग्रहण गर्ने सङ्कल्प गरेका छन्।

दिन 1 मई बाग्राकोटमा विविध कार्यक्रमहरूको साथमा चिन्तन अभियान समापन भयो। बाख्राकोटको साहित्य परिक्रमा परिवार, सङ्ग्रामी निर्माण मजदुर युनियन, चिया बगान सङ्घर्ष समिति अनि लाली गुराँसको संयुक्त आयोजनामा सम्पन्न भएको उक्त कार्यक्रममा बाग्राकोट, वाशावारी, फुलबारी आदि क्षेत्रका मजदुरहरूसमेत उपस्थित थिए। कार्यक्रममा उपस्थित बनेका साहित्यिक व्यक्तित्वहरू, पत्रकार अनि मजदुर कार्यकर्ताहरू सबैले मजदुर आन्दोलनलाई बृहत् रूपमा बढाउनु पर्ने बताए। "घर बार छोडेर लै लै गएछ केरेला / यो बगान बिग्रिएको कहिले सुध्रेला?"— क्षेत्रवासी लोक गायक गोकुल दाजुको यस गीतले चियाबारीको काँचो कथा भनिरहेका थिए। पलायनको सङ्कट, बगानको निराशलाग्दो अवस्था, बेरोजगारी समस्या जस्ता कुराहरूलाई समेटेर गायक गोकुलले गीत रचेका छन्।
यसको केहि दिन पिछे, 13 मईको दिन, यस कार्यक्रमको शृंखलामा नभए पनि खर्साङमा अर्को कार्यक्रमको आयोजना पनि लालीगुराँस समुहबाट गरिएको थियो। चियाउद्योग सङ्कट, पितृसत्ताको स्वरूप र विकास कसको लागि जस्ता गम्भिर विषयमाथि नयाँ पिढीको उर्जाभरि छलफल कार्यक्रमलाई निकै रोचक बनायो।
मालिकवर्गलाई भगवान् अथवा मसिहाको रूपमा हेर्नु नै मजदुरहरूको ठुलो भूल हो। महिला मजदुरहरू घर अनि उत्पादन दुवै क्षेत्रमा शोषित बनिरहेका छन्। अब उनीहरू पनि सङ्गठित भएर नयाँ समाज निर्माणतर्फ बढ्नु पर्छ। सङ्गठित अनि असङ्गठित दुवै क्षेत्रका मजदुरहरू एक भई सङ्घर्ष गरे मात्र श्रमशोषण, भेदभाव अनि उत्पीडनलाई रोक्न सकिन्छ। यसैले यो पुँजीवादीवर्गीय वर्चस्व लाई अन्त गर्ने एउटै मात्र नारा हो— "दुनियाँ भरिका मजदुरहरूले एक हौ!"
यही सन्देश ठाउँ ठाउँ पुऱ्याउँदै यस चोटिको मई दिवसमा लाली गुराँसले चिन्तन अभियानको सानो प्रयास गरेको थियो।