रुसी नोभेम्बर क्रान्ति शतवार्षिकीमा रुस, हंगेरी रोमानिया र पश्चिम जर्मनीका मानिसहरू भन्छन्— "समाजवादी व्यवस्थामा हुँदा जीवन असल थियो"

सुमित्रा तामाङ

यस वर्ष रुसी क्रान्तिको शतवार्षिकी हो। सन 1917मा नोभेम्बर क्रान्तिले गर्दा रुस देशमा संसारको प्रथम समाजवादी व्यवस्था कायम भएको थियो। त्यसपछिको अवधिमा निकै उथलपुथलको ओह्रालोउकालो बाटो भएर त्यस व्यवस्थाको पतन पनि भयो। त्यसमाथि गहिरो र विस्तृतरूपमा चर्चा र समीक्षाको आवश्यकता त छदैछ। तर सयवर्ष अघि यस व्यवस्थाको स्थापना सितै धेरै अभूतपूर्व घटनाको साक्षी भएको थियो त्यसताका संसार। शिक्षा-स्वास्थ्य-रोजगार-वासस्थानको प्राथमिक कुराहरूको समाधानदेखि लिएर विचार-दर्शन-विज्ञान-खेलकुदमा सराहनीय विकास भएको थियो पछौटे रुस देशमा, समाजवादी कार्यक्रमहरूका कार्यन्वयनबाट। 

तर कुनै पनि व्यवस्थाको सफलता त्यस व्यवस्थाभित्र बसेका आममानिसहरूको जीवनको मान, दिनहुँ जीवनको अनुभव, नीति-योजना निर्माणमा भागीदारी, गणतन्त्रको व्यवहार, सामूहिक सशक्तिकरण आदि कुराहरू माथि निर्भर गर्छ।

आजको संसारमा अनि नोभेम्बर क्रान्तिको शतवार्षिकीको बेलामा ती अनुभवहरूलाई पछि फर्केर हेर्नु जरुरी छ। भूतपूर्व समाजवादी देशहरूमा हालैमा गरिएको धेरै जस्तो समीक्षाले साबित भएकै छ कि रसिया अनि पूर्वी युरोपेली देशका धेरै जस्ता मानिसहरूले उनीहरूको जीवन प्रतिक्रान्ति र पुँजीवादको पुनस्थापन भन्दा अघिनै असल थियो भनी सोच्छन्। देशमा समाजवाद रहदा तिनीहरूको धेरै समस्याहरू समाधान हुनेगर्थ्यो, जस्तै— निःशुल्क शिक्षा, स्वास्थ्य सम्बन्धी सुरक्षा, सामाजिक सुरक्षा,  हरेकको लागि बिदाको बन्दोबस्त इत्यादि। तर पछि पुँजीवादको पुनस्थापनले यी सबै क्षेत्रबाट आम जनताको जीवनमा एउटा अचम्मको परिवर्तन ल्यायो, जस्तै— सामाजिक असमानता, गरिबी, बेरोजगारी, सबै क्षेत्रमा आमजनताबाट हक छिन्नु, सुविधाहरू सार्वजनिक देखि निजी हुँदै गयो।

मार्च 2016 मा ऑल रसिया पब्लिक ओपिनियन सेन्टरले सर्वेक्षण गरेका थिए र तिनीहरूको आँकड़ा अनुसार 64% भन्दा ज्यादा जति रुसीहरूले भविष्यमा रेफरेन्डम भयो भने सोभियत युनियनको समाजवादी ढाँचाको पक्षमा भोट दिने बताए। यो आँकड़ामा 47% जनता 18-24 वर्ष भित्रका थिए भने 76% मानिसको उमेर 60 वर्षको आसपास थियो। आँकड़ा अनुसार केवल 20% रुसी नागरिकहरूले मात्र सोभियत युनियन बनाई राख्नलाई अस्वीकृति दिँदै भोट दिएका थिए। यही बिच, मार्च 2016 मा लेवाडा सेन्टरले गरेको एउटा सर्वेले देखाएका छन् कि 51% भन्दा ज्यादा जस्ता रुसीहरूले संयुक्त सोभियत समाजवादी संघ(USSR)को पतन हुन देखि रोक्न सकिन्थ्यो भने, 56% भन्दा ज्यादा रुसीहरूले सोभियतसंघको पतनमा खेद प्रकट गरेका छन्।  ज्यादा जस्तो रुसीहरूले सोभियत युनियन अनि समाजवादको जागृतिलाई स्वागत गर्न तैयार छन्। अघाड़ीको वर्षको चुनावमा पनि एक्कै किसिमको परिणाम देखा परेको थियो। 2013 मा रसियन पब्लिक ओपिनियन फाउन्डेसनले गरेको सर्वेक्षणबाट यो पत्ता लागेको छ कि 60% जस्तो रुसीहरू सोचदछन् सोभियत युनियन हुँदा  समाजमा खराब भन्दा असल पक्षनै धेर थियो। त्यही सर्वेक्षणमा 43% मानिसहरूले कम्युनिस्ट बिचारलाई फेरी स्वीकार गर्नमा खुशी व्यक्त गरे भने 38% मानिस खुशी थिएनन्।

जून 2009 मा जर्मनीमा गरिएको एक सर्वेक्षणबाट पत्ता लगेको छ कि 57% पश्चिमी जर्मनहरूले जर्मन डेमोक्रेटिक रिपब्लिक (समाजवादी पूर्वी जर्मनी) लाई असल भनेका छन्। 49% ले भने जी.डी.आर-मा खराब पक्ष भन्दा असल पक्ष धेरै थियो र केही कठिनाइ भए पनि त्यति बेलाको जीवन असल नै थियो भनेका थिए।

सन 2010 मा रोमानियन इन्स्टिच्युट फर इभेलुयेशन एण्ड स्ट्रेटेजी-ले गरेको सर्वेक्षणमा 41% उत्तर दिनेहरूले बताए कि यदि चेसेस्कु-ले राष्ट्रपति पदको लागि उठेको भए उसैलाई भोट दिने छन्। 63% सहभागीले भन्यो तिनीहरूको जीवन समाजवादको समयमा एकदम असल थियो, र 23% ले त्यस बेला जीवन खराब थियो भने। 68% ले भने कि समाजवाद एउटा असल विचारधारा हो तर यो सही तरिकाले लागु गर्न सकिएन। 2014 मा आई.एन.एस.सि.ओ.पी रिसर्च पोलले प्रदर्शन गरेका छन् कि 44.4 % उत्तरदायी विश्वास गर्छन् कि तिनीहरूको जीवन समाजवादमा हुँदा धेरै राम्रो थियो। हंगेरीको पेउ रिसर्च सेन्टरको खबरअनुसार, अप्रेल 2010 मा 72% हंगेरियनले भनेका छन् कि समाजवादको समय भन्दा अहिलेको मानिसहरूको आर्थिक अवस्था धेरै खराब र कमजोर छ। खाली 8% ले मात्र अहिले जीवन असल छ भने र 16% ले जीवन जस्तोको त्यस्तै छ भने।