कतिहदसम्म हृदयहीन हुन सक्छ र उपभोक्तावादी संस्कृति ?

संगीता खेवा

दैनन्दिन बढ़्दै गरेको छाला तस्करीको विषयमा लेखिएको एक रिपोर्टअनुसार नेपालको दुर्गम क्षेत्रहरूबाट नारीहरूलाई कामको नाममा बहलाई-फुस्लाई भारत छिराएर पहिला त तिनीहरूलाई देह व्यापारमा लगाउछन् साथै तिनीहरूको अङ्ग-प्रत्यङ्ग र छाला समेत चोरेर बिक्रि गरी दिन्छन्।

मलाई थाह छ सानो हुँदा हेरेको त्यो हिन्दी सिनेमा जसमा एक जना विकृत नारीले आफ्नो धोकेबाज पतिको बदला लिनुको लागि प्लास्टिक सर्जरीको सहारा लिएकी थिइन्। रातारात राम्री भएर फर्किए पछि उसले आफूले मन परेको सबै काम गर्न सक्छिन्। पहिला नराम्री भएको बेलामा घरेलु, लजालु डराइरहेको त्यस नारीले सुन्दर रूप पाए पछि अचानक कताबाट हो कताबाट आत्मविश्वासले परिपूर्ण हुन्छिन्। त्यही सिनेमा हेरेको देखि मैले प्रथम पल्ट कुनै पनि विकृत, कुरूप मानिसलाई शल्यक्रिया गरेर सुन्दर र बिल्कुलै अर्कै व्यक्ति बनाउन सकिने रहेछ भन्ने धारणा उत्पन्न भयो। 

तर खासमा के हो यो प्लास्टिक सर्जरी? किन यसको जरुरत छ? र यसको भविष्य कतातर्फ गइरहेको छ? वास्तवमा प्लास्टिक सर्जरीको उद्देश्य भीषण रूपमा जलेको वा अन्य कारणले विकृत भएको शरीरलाई अन्य ठाउँको छाला लगाएर सुन्दर बनाइदिनु हो। ज्यादातर गम्भीर रूपले जलेको रोगीहरूको निम्ति यो खुबै राम्रो उपचार हो। तर बिस्तारै यो प्रक्रिया उपचार नभएर धनीहरूको निम्ति सौन्दर्यकरणको उपकरण भएर गइरहेको देखिन्छ। यसरी उपचारको निम्ति सृष्टि भएको कुरा उपभोक्तावादको अङ्गमा परिणत भएको छ भन्नुमा कुनै अतिशयोक्ति हुँदैन। प्लास्टिक सर्जरी बिस्तारै कस्मेटिक सर्जरीको पर्यायवाची भइसकेको छ। 2015-2019 को आंकड़ाले भन्छ यस वैश्विक कस्मेटिक सर्जरी औ सर्विसको बजारको व्यापार लगभग $20 बिलियन छ भने 2019 सम्ममा यो व्यापार $27 बिलियन पुग्नेछ। 

माथि उल्लेख गरे झैँ आफ्नै शरीरको छाला लगाउनु कुनै असुविधा नभए ता पनि अर्काको छाला वा अङ्ग लगाउनु हो भने अङ्ग दान गर्ने र अङ्ग ग्रहण गर्ने व्यक्तिको रगतको नमुना मिल्नु अति जरुरी छ, नत्र भने नयाँ अङ्गलाई ग्राहकको अङ्गलाई नकारी दिन्छ। त्यसैले अनुहारको घाउलाई पुर्नुको लागि ज्यादाजसो फिला वा त्यस्तै कमुलो छालालाई काटेर अनुहारमा लगाइन्छ। तर कालो, गहुगोरो छालालाई गोरो बनाउनु हो भने त गोरो छालानै चाहिन्छ। 

यति बेला चाहिँ शिकार हुनथाल्यो गोरो छाला भएको पछौटे गाउँठाउँको नपढ़ेको गरीब नेपाली नारीहरू! कहिले तिनीहरूलाई भनेरै वा कहिले नभनेर तिनीहरूको छाला तस्करी हुन लगियो। यसरी छाला तस्करहरूले कालो छाला भएको धनी मानिसहरूको गोरो हुने सपना साकार गरिदियो। 

दिनोदिन बढ़्दै गरेको छाला तस्करीको विषयमा लेखिएको एक रिपोर्टअनुसार नेपालको दुर्गम क्षेत्रहरूबाट नारीहरूलाई कामको नाममा बहलाई-फुस्लाई भारत छिराएर पहिला त तिनीहरूलाई देह व्यापारमा लगाउछन् साथै तिनीहरूको अङ्ग-प्रत्यङ्ग र छाला समेत चोरेर बिक्री गरी दिन्छन्। धेरैवटा घटनाहरूमा अङ्ग हराएको पीड़ित स्वयंले पछि एजेन्टको काम गरेको देख्नमा आएको छ। 

‘किड्नी ब्याङ्क अफ नेपाल’ नामले कुख्यात काब्रेपालचोकको मानिसहरूमा अङ्ग बिक्री चलन खुबै बेसी मात्रामा देख्न पाइएको छ। यस्ता तस्करहरू गाउँकै मानिस भएको हुनाले अरू मानिसहरूलाई आफ्नो छाला वा अङ्ग बिक्री गरेर केही पैसा कमाउने लोभ देखाउनु यी एजेन्टहरूको निम्ति खुबै सजिलो हुनेगर्छ। उदाहरणस्वरूप, किड्नी ब्याङ्क निवासी प्रेम बासगाई भन्ने मानिसले पहिला रु. 20,000 आफ्नो किड्नी बेचेका थिए, त्यति बेला उसलाई किड्नी फेरी पलाई हाल्छ भन्ने आश्वासन दिइएको थियो। तर पछि त्यो पैसा सकिए पछि तिनी आफै एक जना तस्कर भए। गाउँको अरू मानिसहरूलाई पनि किड्नी बेच्ने सल्लाह दिएर सफल पनि भए र बिस्तारै छालाको तस्करीमा सरे। प्रत्येक छालाको सेम्पलको लागि बासगाई रु. 30,000-50,000 सम्म पाउछन् र जसकोबाट छाला लिइएको छ त्यसलाई रु. 5,000 मात्रै दिन्छन्। यसरी नाफाको सबैभन्दा बेसी अंश आफै राखेर न्यूनतम राशि बिक्रेताहरूलाई दिइन्छ। 

अमेरिकामा छाला तन्तुबाट एल्लडर्म तथा अन्य यस्तैखाले वस्तु उत्पादन गरिन्छ। यी उत्पादन पुरुष लिङ्गको साइज बढ़ाउने, महिलाको स्तन साइज बढ़ाउने, ओठ समायोजन गर्ने, आगोले डढ़ेको भाग छोप्नेजस्ता काममा प्रयोग गरिन्छ। उत्तर अमेरिकाले वैशिक कस्मेटिक सर्जरी बजारको 45% अंश ओगटे तापनि यो प्रभाव बिस्तारै एशियामा सर्दै जादै छ। एशियानै अब कस्मेटिक सर्जरीको राजा हुने रहेछ भन्ने आंकड़ा छ। चीन र भारतमा झरी च्याउ जस्तै कस्मेटिक सर्जन र क्लिनिकहरू साथै मेडिकल टुरिजम उम्रेका छन्। विज्ञान र प्राविधिकको उन्नति साथ-साथै सौन्दर्यकारणको बजारले गर्मी पक्रिदै गइरहेको छ। 

एशियाको कुरा गर्दा कस्मेटिक सर्जरीको सबैभन्दा डरलाग्दो चलन दक्षिण कोरियामा रहेको छ। यहाँ कस्मेटिक सर्जरी लुगा वा जुत्ता किनेको जस्तै साधारण कुरा मानिन्छ। कस्मेटिक सर्जरीको विज्ञापन दिँदै गरेका ठुला ठुला होडिंगहरू शहरमा देख्न पाइन्छ। पैसा भए जो कोही पनि सुन्दर हुन सक्छ भन्ने कुरा कस्मेटिक सर्जरीले पुरा गरी दिएको छ। हलिवुड वा बलिवुडमा धारावाहिक र विज्ञापनमा खेल्ने अभिनेत्रीहरूमा प्रायले नै कस्मेटिक सर्जरीको सहारा लिइसकेका हुन्छन्। यही युवतीहरूको सुन्दरताको अनुसरण गर्दै साधारण नारीहरू पनि सुन्दर  हुने चक्करमा पर्छन्। 

पहिला यो सुविधा भारतमा थिएन तर क्रमशः यो चलन भारतमा पनि सर्दैछ। नारी सुन्दरताको असम्भव मापदण्ड पाउनको निम्ति अलिक पैसा हुने मानिसहरू यस्तो सर्जरीको चक्करमा पस्छन्। डिमान्ड बढ़े पछि सप्लाई पनि बढ़्नु पऱ्यो र सौन्दर्य चर्चाको यस्तो डरलाग्दो बजारीकरणको मार भने गरीब नारीहरू पर्छ। विशेषगरी देह व्यापारमा तस्करी भएको नारीहरूको शरीरबाट छाला पनि चोरी भएको देखिएको छ। 

यस्तै मुम्बईको एउटा वेश्यालयबाट भागेर आउन सफल भएकी एकजना पिड़ितको बयान अनुसार प्राय ड्रग्स दिएर नारीहरूलाई मताएर यिनीहरूको छाला काटिने गरिन्छ भएर बताएकी छिन्। धेरैवटा यन्त्रणा र अत्यचार सहदै बस्नु परेको हुनाले आफ्नो ढाड़बाट ठुलो छालाको अंश चोरी भएको कुरा यी नारीहरू चाल पाउदैनन्। भागेर आएकी उक्त पीड़ितले पनि धेरै पछाड़ी मात्रै आफ्नो ढाड़को छाला चोरी भएको चाल पाएकी थिइन् त्यो पनि अर्की एउटा महिलाको ढाड़मा आफ्नो जस्तै घाउको डाम देखेर।  धेरैवटा यन्त्रणा र अत्यचार सहदै बस्नु परेको हुनाले आफ्नो ढाड़बाट ठुलो छालाको अंश चोरी भएको कुरा यी नारीहरू चाल पाउदैनन्।अर्की महिलाले 20 वर्ग इन्च छाला 10 हजार भारुमा बिक्री गरेकी रहिछन्।  दलालमार्फत् छाला बेचेकी उनी सोही दलालबाटै यौन व्यवसायमा पनि सहभागी भइन्। दलालले उनलाई प्लाष्टिक सर्जरीको लागि छाला बिक्री गरिने जानकारी गराएको बताएका थिए। मुम्बईको नर्कबाट भागेर आएपछि पनि यी महिलाहरूले आफ्नो गाउँ ठाउँमा काम पाउदैनन् र अन्तमा फेरी नेपालकै थमेल स्थित मसाज पार्लरमा काम गर्न बाध्य हुन्छन्।

यस्ता पार्लरमा दक्षिण एशियाली मुलुकका ग्राहकको बढ़ी चाप हुन्थ्यो। उनीहरू मसाजभन्दा पनि यौन सन्तुष्टिको लागि आउँथे! विशेषगरी भारतबाट आउने पर्यटकको यहाँ घुइचो हुन्छ सधैं। भारतीय पर्यटकको निम्ति लस भेगास भनिने थमेलको बाटो घाटो 11 बजी उता झलमल्ल बल्ने गर्छ।

यस्ता धेरैजना पीड़ितहरू नेपालको दुर्गम क्षेत्रहरूमा छ्याप छ्याप्ती छन्। छाला बिक्री गर्ने एजेन्टहरू पनि खुबै चतुरता र निपुणता साथ आफ्नो काम गर्छन्। एजेन्टहरू यी केटीहरूलाई भारत-नेपाल बोर्डरसम्म लान्छन्। त्यहाँबाट अर्को एजेन्टले तिनीहरूले भारत छिराउछन् र अर्को एजेन्ट भएकोमा लगेर जान्छन्। यो तेस्रो एजेन्टले भने छाला निकाल्ने व्यवस्था मिलाउछन्। केही तुच्छ मूल्यबोध भएको डाक्टर र विश्वविद्यालयको छात्रहरू पनि मिलेका हुन्छन् यस कालो धन्धामा। 

नेपालमा अङ्ग बेच्नु गैरकानुनी छ साथै ‘ट्रान्सप्लान्टेशन अफ ह्युमन ओर्गेन्स एण्ड टिसु’, 2014 ले भारतमा उत्तक र अङ्गको बिक्रीलाई गैरकानुनी मान्छ। यस कानुन अनुसार केवल नामांकित दानकर्ताहरूबाट मात्रै उत्तक र अङ्ग लिन सकिन्छ। तर भारत र नेपाल दुवै देशमा नक्कली कागजपत्र बनाउनु कुनै गाह्रो काम होइन। अतएव अङ्ग ट्रान्सप्लान्ट गर्दा आफ्नो इच्छाले दान गरेको बनाउन जाली कागजपत्र बनाउनको निम्ति पढ़े लेखेको गधाहरूको जरुरत पर्छ कारण बिक्रेताहरूलाई आफ्नो अङ्गको मूल्य र सबै प्रक्रियाको केही पनि जानकारी हुँदैन। भनिन्छ की गोरो छालाको दाम दिल्ली र मुम्बईको बजारमा प्रति 100 वर्ग इन्च को दाम 50,000-1,00,000 सम्म छ। बजारमा छालाको दाम खुबै बेसी भए तापनि बिक्रेताहरूले धेरै कम्ती दाम पाउने गर्छन्। गरिबीको मार सहनु नसकेको हुनाले छाला बिक्री खुबै बढ़िरहेको छ। यति कम्ती पैसामा आफ्नो त्यस्तो अमूल्य अङ्ग-प्रत्यङ्ग बेच्नु परेको नारीहरूकोमा पैसा सकिए पछि यही एजेन्टहरू तिनीहरूलाई देह व्यापारमा लगाइदिने काम गर्छन्। यो बजारमा यस्तो कुनै वस्तु वा सेवा छैन जुन यहाँ पाइन्दैन। यहाँका मसाज पार्लर देह व्यापारको अड्डा मानिन्छ। छाला चोरी भएको वा छाला बिक्री गरेको नारीहरूले यहाँ पनि धेरै कम्ती ग्राहक पाउछन्। यहाँ पनि सुन्दरताकै कुरा आउँछ। यसरी देह व्यापार र अङ्ग बिक्री साथसाथै चलिरहेको देखिन्छ। कहीँ कहीँ त लाशबाट धरी छाला चोरी भएको सुनिएको छ। 

उपभोक्तावादी संस्कृतिले जसरि मानव जीवनको मूल्यलाई दिनदिनै घटाइरहेको छ, सुन्दरताको होड़मा उत्रेको धनी मानिसहरूको इच्छा पुरा गर्न अझ कतिजना गरीब र लाचार नारीहरूले आफ्नो शरीर दिनु पर्ने हो? त्यसमा ठुलो प्रश्नचिन्ह छ!