धार्मिक कट्टरपन्थ र स्वतन्त्र अभिव्यक्ति

समसामयिक

धार्मिक कट्टरपन्थ र स्वतन्त्र अभिव्यक्ति

प्रसिद्ध राई

यस वर्षको सुरुमा नै दिनांक ७ जनवरी २०१५ को दिन फ्रान्समा इस्लामिक जिहादिहरूले गरेको पाशविक घटनाले सारा संसारलाई नै तनाउपूर्ण अनि घृणाको भावले चकित, त्रसित पारिदिए। अकस्मात् नकाब लगाएका दुई व्यक्तिहरूले शार्ल एब्दोको (पत्रिका) कार्यस्थलमा १२ जना कार्यकर्तालाई गोली हानेर मारिदिए, साथ साथै पेरिसमा पनि सातजना शार्ल एब्दोको कर्मचारी लगायत २ पुलिसलाई गोली ठोकेर मारिदिए। यी जिहादिहरूको रिसको सूत्र मात्र एउटा शार्ल एब्दो पत्रिकाले प्रकाशित गरेको व्यंगचित्र थियो जसले इनिहरूको मोहम्मदलाई चित्रित गरेका थिए, यही निहुँले नै यो घटनाको सुरुवात भयो। 

त्यही समयमा हाम्रो देशमा २७ डिसेम्बरको दिन तामिलनाडुमा बिजेपी, आरएसएस र अरू हिन्दु संस्थाका कैयों क्रोधित भिडले लेखक पेरुमल मुरुगनको पक्राउको मांग गरे। पेरुमल मुरुगनले प्रकाशित गरेको किताबले हिन्दु भगवान् शिव र कैयों स्त्री भक्तहरूको चरित्रमाथि नकारात्मक खुलासा गरेको छ भन्ने आरोप लगाए। यी विरोधीहरूले सडकमा झगडा मात्र नगरेर ठाउँ ठाउँमा नाराबाजी, हड्ताल अनि उनिको किताब 'मथ्रुभागन'का कैयों प्रतिलिपिहरू जलाई दिए। यति मात्र नभएर पेरुमल मुरुगनले फोनमार्फत अनेकौ धम्कीहरू सहनु पऱ्यो। अन्तमा पेरुमल मुरुगनले यही स्थितिमा आफूले लेखेको किताब रद्द गर्ने र अब 'लेखक' मुरुगनको मृत्यु भएको छ भनेर सुचना फेसबुकमा दिने निर्णय लिनुभयो। उनले घोषणा गरे की अब कुनै किताब लेख्ने छैनन्, आफ्नो लेखक जीवनलाई पनि त्यागने छन्। पेरुमल मुरुगन र शार्ल एव्दोको घटना टिभी, पत्रिका, खबरकागज, सोसल नेटवर्क इत्यादि जति पनि सूचनाका आधारहरू छन्, त्यहाबाट मानिसहरुका ध्यान खिच्न सफल बने। देश-विदेशमा मानिसहरू धार्मिक कट्टरवाद लिएर तर्क-वितर्क गर्न थाले। यही गुनासो थियो कि, किन एउटा मानिसले संविधान अनुसार उपभोग गर्न पाउने अधिकार, विचार पोख्न पाउने, अनुभूति बाड्न पाउने, मनको भाव लेखमा व्यक्त गर्न पाउने— एकै शब्दमा भन्नु पर्दा “स्वतन्त्र अभिव्यक्ति” पख्दा यस्तो हिंसात्मक घटना हुन्छ? आफू नास्तिक हुनु पनि नपाउनु? खै हाम्रो इच्छाको स्वतन्त्रता? धार्मिक कट्टरवादले गरेको हिंसक क्रियाको शृंखला फगत इ दुई देशमा मात्र होइन तर हालैमा हाम्रै छिमेकी बङ्गलादेशमा पनि घट्यो। 

प्रगतिवादी व्यक्तित्व अभिजित रायको हत्या यस्तै धार्मिक कट्टरपन्थीको प्रहारबाट भयो, साथै उसको पत्नीलाई पनि मार्ने कोसिस गरियो। अहिले अमेरिका निवासी अभिजितले आफ्नो पत्नीसँग बङ्गलादेशमा हुने वार्षिक पुस्तक मेलामा (भाषा आन्दोलनलाई स्मरण गरी प्रत्येक वर्ष फेब्रुवरी ढाकामा हुने 'एक्काइसको पुस्तकमेला') आएका थिए, मेलाबाट फर्कदा बाटैमा तैनाथ मानिसहरूको भिडमा कट्टरवादीहरूले उनलाई छुरी हानेर निर्मम हत्या गरियो। अभिजित राय जो अमेरिकी-बंगलादेशी नागरिक हुन् अनि लेखक, युक्तिवादी, विज्ञानी, नास्तिक इत्यादिको हिसाबले चिनिन्थे। उनको 'मुक्त्तमना' इन्टरनेट ब्लग प्रख्यात छ। यस ब्लगमा प्राय सबै धार्मिक विषयहरू माथि विश्लेषण गरिन्छ र प्रत्येक तर्कमा नास्तिकतानै झल्कन्छ। धर्मको गलत नीति, रुड़ीवाद, लैङ्गिक असमानता,अन्धविश्वास इत्यादि विरुद्ध छलफल गर्नु यो ब्लगको मुख्य काम रहेको छ। लगातार आफ्नो ब्लगको बढ्दो चर्चाले धार्मिक संस्थाहरूलाई चुनौती दिएको र मानिसलाई धार्मिक भन्दा युक्तिवादी हुने प्रत्सोहन दिएकोलेनै, कैयों धार्मिक सङ्गठनले अभिजित रायलाई दागा धरी रहेका थिए। यस्ता धार्मिक दमनको विरुद्ध आवाज उठाउदा धेरै जनालाईनै ज्यान गुमाउनु परेको, निर्वासित हुनुपरेको, प्राणघातक हमला झेल्नु परेको छ। पाकिस्तानको किशोरी मालाला युसफ्जाई जो नारी शिक्षाको निम्ति अघि आएका थिए उसले पनि तालिबानबाट गोली खान पऱ्यो, हाम्रै देशमा महाराष्ट्रमा नरेन्द्र दबोल्कर जो अन्धविश्वास र युक्तिवादको विरुद्धमा अग्रसर थिए तिनी पनि धार्मिक कट्टरवादको हातबाट मारिए लगतै हालैमा त्यही महाराष्ट्रमा नै गोविन्द पन्सारे पनि यही धार्मिक गतिविधिलाई नियाल्दा मारिए, बङ्गलादेशको तसलिमा नासरिन जो धार्मिक कट्टरवादको विरुद्ध गम्भीर लेख लेख्छन, वहाँले पनि आफ्नै देशबाट निर्वासित हुनु पऱ्यो, यी व्यक्तित्वहरूले भोग्नु परेको शारीरिक र मानसिक यातना, धार्मिक कट्टरपन्थीले दमन गरेको जल्दो-बल्दो उदाहरण हुन्। धार्मिक कट्टरपन्थीहरूले गरेको सामाजिक दमनको इतिहास प्रशस्तै छन्, तर इतिहासको बाटोमा साहसी युक्तिवादी अनगन्ती व्यक्तिहरूको जिद्दी कोसिसले यस्ता धेरै रीतिहरू समाजबाट निकाल्न सकियो फलस्वरूप क्रमशः मानव जातिको प्रगतिशील दौडमा एकएकवटा अमूल्य औ स्मरणीय माइलखुट्टी सृजना गर्न सफल भए। इतिहासमा चासो राख्यै भनेपनि यही बुझ्न पाइन्छ की प्रत्येक देशको मानिसभित्र विभाजनमा जाति, रीति, संस्कृति जस्ता विषयनै विभाजनका स्रोत बनेका छन्, यसमा धर्मनै सर्वोपरी कारण पनि बन्न पुगेका छन्। अहिले मात्र होइन तर पहिले पनि धार्मिक कट्टरवादले देश देशलाई मात्र होइन, तर देशभित्र पनि आफ्नै नागरिकलाई जाति-धर्मको आधारमा विभाजन गरेका छन्। यसर्थ आममानिसको सङ्घर्षको बेजोड दौडमा पनि निसन्देह धार्मिक कट्टरवादले बाधा पुर्याएको छ। मानिस-मानिस बिच हिन्दु, मुस्लिम, ईसाई, आदिवासी आदिलाई धार्मिक कट्टरवाद जस्ता विचार सिकाएर आममानिसमाझ विषमता जन्माएका छन्। यसर्थ जनताबीच कहिले पनि एकता बनिन्दैन अनि पुँजीपतिहरू यही चाहन्छन्। मानिस एककृत हुनु भनेको नै धर्म र विभाजनलाई खतरा हो, अनि यसो हुनुनै जनसंघर्षको प्रमुख जित र उदेश्य हो। पुँजीपतिहरू पनि धार्मिक कट्टरवादलाई अधिक मान्यता दिन्छन् किनकि यसमा उनीहरूलाई नै फाइदा हुन्छ। यो उपमहादेश भरिनै धार्मिक कट्टरवादको पकड जति बढ्दै गएको छ त्यतिनै मानिसहरू अघाडी बढेर सङ्घर्षको बाटोमा ओर्लेका पनि छन् लगातार। यसरीनै सचेत भएर हिम्मत नहारी जिद्दी भएर धार्मिक कट्टरवादको विरोध गर्नुनै आजको समयको माँग हो।