'होक कलरब'को लहर

सुमेन्द्र तामाङ

हालैमा जादबपुर विश्वविद्यालयको नाम खबरकागज मिडिया, तिर निकै आइरहेको छ। हो ठिक सोच्नु भयो, मैले “होक  कलरब” बारेमै कुरा गरेको हो। “होक  कलरब” हालैमा विद्यार्थीहरूको असन्तुष्टिको अर्को नाम भएर आइरहेको छ। “होक  कलरब” एउटा नयाँ आशाको ज्योति भएर आइरहेको छ, यो सत्तामा बसेकोहरूको निम्ति चेतावनीको रूप पनि भएर अघि बड़ी रहेको छ। “होक  कलरब” खासमा एउटा बंगला गीतबाट लिएको शब्दहरू हो, जसको अर्थ हो 'कोलाहल मच्चोस' वा समुहको सम्मिलित व विचित्रता भरी आवाजहरू उठोस्। हालैमा भएको जादबपुर विश्वविद्यालयको आन्दोलनको मुख्य स्लोगन यो नै थियो... जो चारैतिर आगो जस्तो फैलियो। 

असलमा के भएको थियो? तपाईहरूलाई राम्ररी थाहा छैन होला। हजारौं विद्यार्थीहरू र समाजको विभिन्न भागको नागरिकहरू किन सडकमा ओर्लिन बाध्य भए?यी सबै प्रश्नहरू तपाईको दिमागमा चलिरहेको होला।

अगस्त महिनाको २८ तारिख, जादबपुर विश्वविद्यालय आर्ट्स फ्याकल्टीको वार्षिक ‘फेस्ट’को बेलामा इतिहास विभागकी एउटी छात्राले विश्वविद्यालयका कतिपय छात्रहरूबाट आफु उत्पीडित भएको र आफ्नो एकजना पुरुष साथीले कुटाई खाएको कुरो बारे सिकायत गरेपछि यो जम्मै घटनाको सुरुवात भयो। विश्वविद्यालय अथोरिटीको उदासीनता र त्यो छात्रा प्रति नराम्रो व्यवहारको विरुद्ध अनि सामान्य रुपले क्याम्पसमा लैङ्गिक उत्पीडन विरुद्ध सक्रिय भूमिका अथोरिटीले लिनुपर्छ भनेर आन्दोलन बलियो रूप लिनथाल्यो। यहाँको विरोधको आवाज बिस्तारै अरू ठाउँमा पनि फैलिंदै गयो। यसै बिच अन्य विश्वविद्यालयबाट पनि विद्यार्थी यस सङ्घर्षमा ओर्लिएर आउदै थिए विस्तारै। 

१७ आगस्त बिहानको कुरा हो, लगभग ४०-५० विधार्थीहरू धर्नामा थिए। यस भन्दा अघि पनि RAF अनि कलकत्ता पुलिस निरन्तर क्याम्पसमा अड्डा मारी रहेको थियो। तर त्यो रात भने ३-४ गाड़ी RAF अझै थपियो। भी.सी.-को घेराव भएको केवल ८ घण्टा भएको थियो। सङ्घर्षको गीत चलिरहेको थियो एवं विधार्थीहरू आधा निन्द्रा, भोकै पेट धर्नामा बसिरहेका थिए। बिहान लगभग १.३० बजी देखि पुलिस द्वारा विद्यार्थीहरू माथि बत्ती बन्द गरेर लाठीचार्ज शुरू भयो। सबै RAF को सैनिकहरू युनिफर्ममा थिएनन्। ५० मिनेटसम्म लाठीचार्ज चल्यो। ३७ जना विद्यार्थी गिरफ्तार भए र ५० जाना भन्दा ज्यादा घाइते भयो। 

प्रतिबाद अझै बढ्नु थाल्यो। बिहान एउटा याली भयो त्यसमा ७००० जना विद्यार्थीहरूले भाग लिए। त्यसको भोलिपल्ट १५००० जना मिलेर याली भयो। १९ तारिक भने ‘होक  कलरब’-को निम्ति विद्यार्थीहरू औ समाजका विभिन्न भागबाट सचेत मानिसहरू सडकमा ओर्लिए। ६०-७०,००० विरोधीहरू जम्मा भए, डरैलाग्दो पानी झरीमा पनि विद्यार्थीहरू र अन्य सचेत मानिसहरूको उत्साहको कमी थिएन। याली लगभग १४ किलोमिटर लामो थियो, लक्ष्य राज भवन...! यो आन्दोलन अहिले पनि भीसीको राजीनामाको मांग लिएर चलिरहेको छ। जम्मै देश र विदेशबाट यो आन्दोलन प्रति समर्थनको सन्देश आयो, सक्रिय रुपमा भागीदारी लिएर अरु ठाउँहरूबाट असंख्य मानिसहरुले सहभागिताको हात बटुलीदियो जादबपुरको जुझारु साथीहरु प्रति। यहाँ पनि उत्तरबङ्ग विश्वविद्यालयमा यो आन्दोलनको समर्थनमा विद्यार्थीहरु ठुलो जुलुस निकाल्यो  र सिलगढी, जलपाईगढी, कुचबिहार, अलिपुरद्वारमा पनि प्रदर्शन स्वतस्फूर्त रुपले भयो। जादबपुरको विद्यार्थीहरूको यो उभार लिएर धेरै कुरा भन्नुपर्ने थियो। तर यहाँ हामीले बरु यो समयभरी नै ठाउँठाउँमा भइरहेको विद्यार्थीहरुका आन्दोलन र उनीहरुका गुनासोको प्रतिबिम्ब प्रति पाठकको दृष्टि आकर्सित गर्न चाहन्छौं। यस अघाडी पनि छात्रछात्राहरूका विरोध हामीले देखेका थियौं। जुलाईमा सिक्किम गभरमेन्ट कलेजको सेमिस्टर फीस तीन-चार गुणा बढेकोमा विद्यार्थीहरूले मानव संसाधन विकाश मन्त्रालय कार्यलयसम्म गएर विरोध जनाए। जब मानव संसाधनसँग बातचित अघाडी बढेन तब विद्यार्थीहरूले बाटो अवरोध गर्ने तय गरे। यतिबेला भने पुलिस साथै इन्डियन रिजर्भ बटालियनका मानिसहरूले विद्यार्थीहरू माथि बर्बर लाठीचार्ज गरे। विरोध तीन दिनसम्म यथावत् रहदा पुलिसले १४४ धारा पनि लगायो। तर अन्तमा सरकारलाई फीस वृद्धिको फैसलालाई हटाउनु पयो। 

होक कलरब अब केवल जादबपुरको लडाई थिएन। क्याम्पस डेमोक्रेसीको आवाज भइसकेको थियो। क्याम्पस डेमोक्रेसीको यो आवाज पुरा भारतमा गुन्जियो। सेप्टेम्बरमै हिमाचल प्रदेशको प्राय १२० वटा कलेजहरूबाट २००० विद्यार्थीहरू र हिमाचल प्रदेश विश्वविद्यालयबाट ५३० जाना विद्यार्थीहरूले फीस वृद्धि विरुद्ध धर्ना दिए। तिनीहरूले भी. सी.-लाई क्याम्पसभित्र छिर्न दिएनन् र यहाँ पनि पुलिसले विद्यार्थीहरूमाथि लाठीचार्ज गयो र १४४ धारा पनि लगायो। ४०० जना विद्यार्थीहरू जसमा ६५ जना महिला विद्यार्थीहरू पनि थिए, गिरफ्तार गरिए र तिनीहरूमाथि अपराधिक केस लगाइयो। “विद्यार्थीहरूले १५,००० रुपियाँ फोनमा खर्च गर्छन् र दिनको २०० रुपियाँ मल रोडमा खर्च गर्छन्”— मुख्य मन्त्रीको उक्त भनाइको पनि विद्यार्थीहरूले जोडतोडले विरोध गरे। यहाँ निम्न परिवारका विद्यार्थीहरू पनि पढ्छन् भन्ने कुरालाई एकदमै भुलेर गरेको मुख्य मन्त्रीको यस्तो टिप्पणीको घोर निन्दा विद्यार्थीहरूले गरे। 

नोवेम्बरकै कुरो हो— पंजाब विश्वविद्यालयको विद्यार्थीवर्गले फीस वृद्धि, शोधकर्ताहरूको निम्ति होस्टेलको व्यवस्था र महिला विद्यार्थीहरूको निम्ति समयको पाबन्दिलाई हटाउनको निम्ति क्याम्पसमा शान्तिपूर्ण रूपमा भेला भएर विश्वविद्यालयको गेट अवरोध गरेका थिए, यतिकैमा पुलिस आएर तिनीहरूलाई धम्काउन थाले प्रतिउत्तरमा विद्यार्थीहरू पनि बोले यही निहुँमा टियरग्यास र लाठीचार्ज शुरू भइहाल्यो। २७ जना विद्यार्थीहरू माथि अपराधिक केस लगाइयो। यसरी नै बनारस हिन्दू विश्वविद्यालयमा पनि जब विद्यार्थीहरूले १९९७ देखि बन्द भएको छात्र मतदान हुनु पर्छ भन्ने मुद्दामा आवाज उठाए त्यहाँ पनि पुलिसले लाठीचार्ज गरे र कतिपय विद्यार्थीहरूलाई गिरफ्तार पनि गरे। १८८ जना विद्यार्थीहरूलाई “कम उपस्तिथि”- को नाममा सेमिस्टर परीक्षामा बस्न देखि रोक लगाएको मुद्दामा प्रेसिडेन्सी विश्वविद्यालयको विद्यार्थीवर्गले जोडतोडले आन्दोलन गर्दैछन्। परीक्षाको केवल तीन दिन अघाडीमात्रै परीक्षामा बस्न नपाइने कुरा सुनेर तिनीहरू हतास भए। कर्तिपक्षको यस्तो दबावपूर्ण र अगन्तान्त्रिक पहलको विरोध गर्न यहाँका विद्यार्थीहरू दृढ छन्। 

‘शिक्षाको स्तर बढाउन’ जबरजस्ती छात्रहरूलाई कक्षामा बाधेर मात्र हुँदैन, रिक्त स्थानमा नयाँ शिक्षकहरूको नियुक्ति, कक्षा र प्रयोगशालाहरूको राम्रो देखभाल पनि जरुरि छ भन्ने किटान विद्यार्थीहरूले गरे।  एकापट्टी सरकारले सक्रियरूपमा नव-उदारवादको नीतिहरू उच्च शिक्षामा हाल्न खोज्दैछ, कर्तिपक्ष र पुलिस ज्यादा भन्दा ज्यादा विद्यार्थीहरूको आवाज दबाउनलाई अघि बढ्दैछ भने अर्कोपट्टी पैसा र शक्तिको बलमा शाषक पार्टीको गुन्डाहरूले कलेज तिर विद्यार्थी युनियनहरू आफ्नो कब्जामा लिएर बसिरहेको छ। जहाँ पनि गणतान्त्रिक रूपमा विद्यार्थी मतदानको प्राविधान थियो यस्तो कलेजहरूमा पनि एकतन्त्रवादी “लिङ्डो कमिटीको रेकोमेन्डेशन” लागु गर्ने कोशिश गरिंदैछ। तरपनि विद्यार्थीहरूले हार मानेका छैनन् यसैले चारै तर्फबाट एक पछि अर्को विद्रोहको आवाजहरू सुन्नमा आइरहेको छ। क्याम्पस डेमोक्रेसीको आवाज एउटा तरंग झै अघि बढी रहेको छ। शिक्षाको बजारीकरण विरुद्ध हजारौ निर्दोष स्वरहरू एकदिन गर्जिने छ। सङ्घर्ष बिना उन्नति हुँदैन। 

Frederick Douglass ले भने झै —

I didn’t know I was a slave unit 

I found out I couldn’t do the thing I wanted. 

My freedom is in shackles

त्यसैले विद्यार्थी समाज आफ्नो स्वाधीनताको निम्ति लड्नु पर्छ, सङ्घर्ष गर्नु पर्छ। आफुलाई बाधेको साँग्लोहरू तोडेर अघि आउनु पर्छ। आजको मौनता भोलिको निम्ति खतरनाक हुनसक्छ। सङ्घर्षले नै भोलि बद्लिन सक्छ।

होक होक होक कोलोरोब

होस् होस् होस् कोलाहल...