कोरोना भाइरसपछिको संसार : युवाल नोआह हरारी

(नेपाली अनुवाद- नारायण काफ्ले)

यो महामारीको आँधी अवश्य नै शान्त हुनेछ र हामीमध्ये अधिकाङ्श जीवित 

नै रहने छौँ, तर हामी हिजो र आज भन्दा नितान्तै परिवर्तित विश्वमा हुनेछौँ

 

कोरोना भाइरसको फैलावटले विश्वमा कस्तो प्रकारको दूरगामी राजनीतिक, सामाजिक र सांस्कृतिक प्रभाव पार्ने छ? त्यसबारे एउटा जरूरी लेख यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ। युवाल नोआह हरारी समकालीन समयका विद्वान-दार्शनिक हुन्। 'सेपियन्स : मानव जातीको संक्षिप्त इतिहास' भन्ने प्रसिद्ध पुस्तकको लेखक युवाल नोआह हरारी-ले फिनन्सियल टाइम्स्-मा 'The world after coronavirus' शीर्षकमा उत्कृष्ट लेख लेखेका छन्। यसैको नेपालीमा अनुवाद गरिएको हो।

कोरोना भाइरस, सर्विलेन्स राज र राष्ट्रवादी अलगावको खतरा

विश्वभरिका मानिसहरू समक्ष एउटा ठूलो सङ्कट आइपरेको छ। सायद यो हाम्रो पिँढीको सबैभन्दा ठूलो सङ्कट हो। आगामी केही दिन वा हप्तामा जनसाधारण र सरकारले जुन निर्णय लिनेछन्, त्यसको प्रभावले भावी विश्वको स्वरूप नै परिवर्तन हुनेछ। यो परिवर्तन केवल स्वास्थ्य सेवामा मात्र नभएर अर्थव्यवस्था, राजनीति र संस्कृतिमा समेत हुनेछ। हामीले द्रुत गतिमा नै चुडान्त निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ। हामी हाम्रो निर्णयको दीर्घकालीन परिणामको बारेमा समेत सचेत रहनुपर्ने हुन्छ। हामीले जब कुनै विकल्पहरूबारे निर्णय लिनेछौँ तब आफैलाई नै प्रश्न गर्नुपर्ने आवश्यकता हुन्छ। यो महामारीको आँधीपछि हामी कस्तो विश्वमा हुनेछौँ? यो महामारीको आँधी अवश्य नै शान्त हुनेछ र हामीमध्ये अधिकाङ्श जीवित नै रहने छौँ, तर हामी हिजो र आजभन्दा नितान्तै परिवर्तित विश्वमा हुनेछौँ।

आपातकालमा उठाइएका धेरैजसोजसो ठोस कदमहरू हाम्रो जीवनको अङ्श बन्नेछन्। यो आपातकालको प्रवृत्ति नै हो। यसले ऐतिहासिक प्रक्रियाहरूलाई 'फास्ट फरवार्ड' बनाइदिन्छ। वर्षौँदेखि विचार र विमर्श चल्दै आएका केही जटिल निर्णयहरूलाई आपातकालको समयमा केही घन्टाभित्र नै लागु गर्न सकिन्छ। केही ठोस निर्णय नगर्नु झन् खतरनाक हुन सक्ने भयले आधाकल्चो र खतरनाक टेक्नोलोजीलाई पनि काममा प्रयोग गरिन्छ। सम्पूर्ण देशका नागरिकहरू विशाल सामाजिक प्रयोगहरूका मुसाको रूपमा परिणत हुन्छन्। साँच्चै, त्यस बेला के हुन्छ? जब प्रत्येक मान्छेले घरैबाट काम गर्छन् साथै संवाद पनि टाढैबाट गर्नेछन्? जब सबै शैक्षिक संस्थानहरू अनलाइन हुनेछन्? सामान्य समयमा सरकार, व्यवसाय र संस्थानहरू यस्ता प्रयोगका निम्ति तयार हुँदैनन्, तर यो सामान्य समय होइन। 

सङ्कटको यो समयमा हामीले दुई वटा नितान्तै महत्त्वपूर्ण निर्णयहरू लिनु पर्ने हुन्छ। प्रथमतः सर्वाधिकार निगरानी व्यवस्था (totalitarian surveillance) र नागरिक सशक्तीकरण (citizen empowerment) मध्ये एउटा विकल्पको चयन। दोस्रो; राष्ट्रवादी अलगाव (Nationalist Isoation) र वैश्विक एकजुटता (global solidarity) बीच कुनै एउटा विकल्पको चयन। 

त्वकभित्र निगरानी

सम्पूर्ण नागरिकले महामारी रोक्नका निम्ति निर्धारित नियमहरूको पूर्ण रूपमा पालन गर्नुपर्ने हुन्छ। यसको सफलताको लागि दुई वटा मुख्य तरिकाहरू छन्। पहिलो तरिका: सरकारले हरेक नागरिकमाथि निगरानी राखियोस् र नियम तोड्ने व्यक्तिलाई दण्ड दिइयोस्। मानव इतिहासमा प्रथम पटक टेक्नोलोजीले गर्दा प्रत्येक नागरिकमाथि हर समय निगरानी राख्ने कुरालाई सम्भव बनाइदिएको छ। पचास वर्ष पहिले रूसी खुफिया एजेन्सी 'केजीबी'-ले 24 करोड सोभियत नागरिकहरूको 24 घन्टौँ निगरानी गर्न सक्दैन थियो। केजीबी केही व्यक्तिगत एजेन्ट र विश्लेषकहरू माथि निर्भर थियो र हरेक नागरिकको पछाडि एउटा एजेन्ट खटाउन सम्भव थिएन, तर अब जासुस व्यक्तिको आवश्यकता त्यति छैन किन कि हरेक ठाउँमा जडान गरिएको सेन्सर, एल्गोरिद्म र क्यामेरा नै निगरानीको लागि पर्याप्त छ।

थुप्रै सरकारहरूले कोरोना भाइरस विरूद्ध लड्नका निम्ति निगरानीका नयाँ उपकरणहरू र त्यसै अनुसारका व्यवस्था लागु गरिसकेका छन्। यसमा चीनको मामिला सबैभन्दा रोचक छ। मान्छेका स्मार्टफोनलाई भित्रैबाट मनिटर गर्दै, लाखौँ लाख क्यामेराको माध्यमले अनुहार पहिचान गर्न सकिने टेक्नोलोजीको प्रयोग गरेर, व्यक्तिको शारीरिक तापमानदेखि, बिरामी व्यक्तिको रिपोर्टिङलाई समेत मजबुत बनाएर सङ्क्रमित व्यक्तिको पहिचान गरियो। यति मात्र नभएर, सङ्क्रमित व्यक्तिहरूले को-कोसँग भेटघाट गरे? त्यसको विवरण जान्नका लागि उनीहरूको आवत-जावतलाई पनि ट्र्याक गरियो। यस्ता मोबाइल एप्स पनि विकसित भइसकेको छ जसले सङ्क्रमणको आशङ्का भएका व्यक्तिको पहिचान गरेर नागरिकलाई उसँग दुरी कायम राख्ने सन्देश समेत दिन सक्छ।

यस्तो टेक्नोलोजी चीनमा मात्र सीमित छैन। इजरायलका प्रधानमन्त्री विन्यामी नेतन्याहूले पनि कोरोना महामारी रोक्नको लागि ती तकनीकिलाई समेत प्रयोगमा ल्याउने आदेश दिए, जसलाई अहिलेसम्म केवल आतङ्कवाद विरूद्ध मात्र प्रयोग गरिन्थ्यो। संसदीय समितिले यस प्रयोगलाई अनुमति दिन अस्वीकार गरे तापनि प्रधानमन्त्री नेतन्याहूले आपातकाल पावरको भरपुर प्रयोग गर्दै आफ्नो स्पष्टीकरण दिएका छन्।

यसमा नयाँ चैँ के छ? भन्ने विचार तपाईँमा आउन सक्छ। अहिलेको समयमा मान्छेलाई ट्र्याक, मनिटर र मैनिप्युलेट गर्नुको लागि सरकार र ठूला ठूला कम्पनीहरूले अत्याधुनिक टेक्नोलोजीको प्रयोग गर्दै छन्, तर यस विषयमा हामी सचेत भएनौँ भने सरकारी निगरानीको मामिलामा यो समय एउटा कोसे ढुङ्गा प्रमाणित हुन सक्छ। ती देशहरूमा यसलाई लागु गर्न झन् सजिलो हुन्छ, जसले अहिलेसम्म यसलाई मञ्जुरी दिएको छैन। यति मात्र नभएर अन्ततः यो 'ओभर दि स्किन' निगरानीको सट्टा 'अन्डर दि स्किन' निगरानीमा परिणत हुन सक्छ। 

जब हामी हाम्रो औँलाले स्मार्टफोनको कुनै लिङ्क क्लिक गर्छौँ, तब सरकार जान्न इच्छुक हुन्छ कि हामीले के हेर्दै वा पढ्दै छौँ। अहिलेसम्म ता यति मात्र हुँदैछ, तर कोरोना भाइरसको प्रकोपपछि इन्टरनेटको फोकस् बद्लिने छ। अब सरकारलाई हाम्रो औँलाको तापमानसँगै छालाभित्रको ब्लड प्रेसर पनि जान्न सजिलो हुन्छ।

इमर्जेन्सी पुडिङ

हामी मध्ये को माथि?, कस्तो प्रकारको निगरानी?, कसले राख्दैछ र आउने समयमा यसले कस्तो रूप धारण गर्नेछ?-- यो किटान गरेर भन्न सकिन्न। सर्विलेन्सको मामिलामा यो नै ठूलो समस्या हो। सर्विलेन्स टेक्नोलोजी द्रुत गतिमा विकसित हुँदैछ। दस वर्ष पहिलेको साइन्स फिक्सन विषय आज पुराना खबर भइसक्यो। सजिलोसँग बुझ्नको लागि, मानिलिऊँ, सरकारले हामी सबैलाई एउटा बायोमेट्रिक ब्रेसलेट धारण गर्ने अनिवार्य घोषणा गरिदियो। जसले हाम्रो शारीरिक तापमानदेखि मुटुको धड्कनलाई समेत 24 घन्टा मनिटर गर्नेछ। ब्रेसलेटबाट उपलब्ध डाटा सरकारी एल्गोरिद्ममा गइरहन्छ र निरन्तर यसको विश्लेषण हुन्छ। हामी बिरामी भएको अवस्था हामीभन्दा पहिले नै सरकारले थाहा पाउने छ। सिस्टमले हाम्रो आवत-जावत र भेटघाटको विवरण पनि चाँडै थाहा पाउने छ र यस प्रकारले सङ्क्रमणको चेनलाई छोटो गर्न अथवा तोड्न समेत सकिन्छ। यस प्रकारको सिस्टमले जुनै पनि प्रकारका सङ्क्रमणलाई केही दिनभित्र नै नष्ट गर्न सक्छ। सुन्नमा कत्ति चाखलाग्दो है?

अब यसको खतरालाई बुझौँ है ता! यसले खतरनाक सर्विलेन्स राजको सुरूवात गर्नेछ। उदाहरणको लागि, मैले फक्स न्यूजको सट्टा सिएनएनको लिङ्क क्लिक गरेको यदि कसैले थाहा पायो भने उसले मेरो राजनीतिक विचारहरू र धेरै हदसम्म मेरो व्यक्तित्त्वलाई समेत बुझ्न सक्छन्। तपाईँले कुनै भिडियो क्लिप हेरिरहनु भएको समयमा तपाईँको शारीरिक तापमान, ब्लड प्रेसर र हार्ट रेटलाई कसैले मनिटर गरिरहेको छ भने उसले तपाईँको ती सबै जानकारी बटुल्न सक्नेछ कि तपाईँ के विषयमा हाँस्नुभयो, कुन कुरामा रिसाउनु भयो र कति बेला रुनुभयो तर तपाईँले त्यसको पत्तोसमेत पाउनुहुने छैन।

सर्दी ज्वरो जस्तै खुसी, दुःखी, आक्रोशित, आलस्य र प्रेम एक जैविक प्रक्रिया हो। यो हामी सबैलाई थाहा हुनुपर्ने कुरा हो। सर्दी ज्वरो पत्तो लगाउन सक्ने टेक्नोलोजीले हाम्रो हाँसो र खुसी पनि पत्तो लगाउन सक्छ। यदि सरकार र ठूला बडा कम्पनीले हाम्रा सबै डेटा जुटाउने स्वतन्त्रता प्राप्त गऱ्यो भने, हामीलाई हामी आफैले भन्दा अधिक उनीहरूले जान्न र बुझ्न सक्नेछन्। अनि हाम्रो भावनाको सजिलै अनुमान लगाउन सक्नेछन्। यति मात्र नभएर हामीलाई जे पनि बेच्न सक्नेछन् चाहे त्यो प्रडक्ट होस् या कुनै नेता। बायोमेट्रिक डेटा हार्वेस्टीङ पछि केम्ब्रिज एनालिटिका ढुङ्गे युगको टेक्नोलोजी जस्तो लाग्न थाल्नेछ। कल्पना गर्नुहोस् उत्तर कोरियामा 2030 सम्म हरेक नागरिकलाई बायोमेट्रिक ब्रेसलेट धारण गराइदिइयो। महान् नेताको भाषण सुनेपछि जसको ब्रेसलेटले उसलाई रिस उठेको सङ्केत दिनेछ, उसको त बाह्र बज्ने भयो नि।

हजुर सोँच्दै हुनुहुन्छ होला, "जब आपातकाल सकिन्छ यो पनि आफै हट्नेछ। बायोमेट्रिक सर्विलेन्स् ता आपातकालको समयमा सङ्क्रमण विरूद्ध लड्नका लागि मात्र प्रयोग गर्ने अस्थायी व्यवस्था होइन र!" तर अस्थायी व्यवस्थाको एउटा नराम्रो बानी के हो भने यो आपातकालपछि पनि यथावत् नै रहन्छ। त्यसै पनि नयाँ आपातकालको खतरा ता हुन्छ नै..! उदाहरणको लागि मेरो देश इजरायलमा 1948- मा स्वतन्त्रता सङ्ग्रामको समयमा लागु गरिएको आपातकालका थुप्रै अस्थायी व्यवस्थाहरू थिए। प्रेस सेन्सरसिप र हलुवा बनाउनका लागि कसैको जमिन कब्जा गर्नु कानुनी रूपमा जायज थियो। तपाईँले ठीक पढ्नुभयो! हलुवा बनाउनका लागि, मैले ठट्टा गरेको होइन, तर स्वतन्त्रताको सङ्ग्राम सकिए पनि अहिलेसम्म इजरायलले आपातकाल सकियो भनेर भन्न चाहेको छैन। 1948- को अस्थायी कानुन अझैसम्म लागु छ, हटाइएको छैन। धन्न 2011 मा हलुवा बनाउनलाई जमिन कब्जा गर्ने विधान चाहिँ रद्द गरिएको छ। 

कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण पूर्ण रूपमा नष्ट भएपछि पनि डेटाको भोको सरकारले बायोमेट्रिक सर्विलेन्स् हटाउन असहमति जनाउन सक्छ। कोरोनाको अर्को स्वरूप देखा पर्न सक्ने या अफ्रिकामा फेरि इबोला फैलियो या कुनै पनि बहाना बनाएर सरकारले यसलाई यथावत् राख्न सक्नेछ। तपाईँले बुझ्न सक्नुहुन्छ, पछिल्ला केही वर्ष यता हाम्रो गोपनीयताको लागि जोरदार सङ्ग्राम भइरहेको छ, तर कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण यो लडाइँको निर्णायक मोड हुन सक्नेछ। जब गोपनीयता र स्वास्थ्य बीच कुनै एक चयन गर्नु पर्ने स्थितिमा हामी स्वास्थ्यलाई नै चयन गर्नेछौँ। 

साबुन पुलिस

वास्तवमा, कसैलाई स्वास्थ्य र गोपनीयता मध्ये एक चयन गर्न लगाउनु नै समस्याको जरा गाड्नु हो, किनभने यो सही होइन। हामीले स्वास्थ्य र गोपनीयता दुवैलाई एकै साथमा हासिल गर्न सक्छौँ। सर्वाधिकार सम्पन्न निगरानी व्यवस्था लागु नगरेर नागरिक सशक्तीकरणको माध्यमले कोरोना भाइरसलाई फैलिनबाट रोक्न सक्छौँ। अहिलेको समयमा दक्षिण कोरिया, ताइवान र सिंगापुरले कोरोना भाइरस फैलिनबाट रोक्नका लागि उदाहरणीय कार्य गरेको छ। उनीहरूले केही मात्रामा ट्रैकिङ एप्लिकेशनको प्रयोग गरे तापनि व्यापक रूपमा टेस्ट गरे। सजग जनताको ऐच्छिक सहयोगमा निर्भर रहँदै इमानदारीपूर्वक सबै जानकारी साझा गर्दै आए।

एउटा उपयोगी दिशानिर्देश गर्नका निम्ति केन्द्रीकृत निगरानी र कडा सजायको आवश्यक्ता पर्दैन। जब नागरिकलाई वैज्ञानिक तथ्य बताइन्छ र उनीहरूले अधिकारीहरूको जानकारीमा विश्वास गर्नेछन् तब आफै नै सठीक कदम उठाउने छन्। बिग ब्रदरले आँखा दुखुञ्जेल हेरिरहनै पर्दैन। प्रहरीले जबरजस्ती गराउने प्रयासभन्दा सजग नागरिकले आफै प्रेरित भएर गरेको कुनै पनि कार्य अधिक प्रभावशाली हुँदछ। उदाहरणको लागि, साबुन पानीले हात धुनु। यो मानव साफ-सफाइको इतिहासमा एउटा ठूलो उपलब्धि हो। यो साधारण कामले हरेक वर्ष लाखौँ जीवन बचाउने गर्दछ। 19औँ शताब्दीका वैज्ञानिकहरूले साबुनले हात धुने महत्त्वलाई बुझिदिएकाले अहिले हामीलाई यो काम साधारण लाग्छ, तर यो भन्दा पहिले डाक्टर र नर्सहरूले समेत हातै नधोई एकपछि अर्को अपरेसन गर्ने गर्थे। अहिले अरबौँ मान्छे दिनहुँ साबुन पानीले हात धुन्छन्, तर पुलिसको डरले होइन, यसको महत्त्व थाहा छ उनीहरूलाई। मैले भाइरस र ब्याक्टेरियाको बारेमा सुनेको छु त्यसैले म साबुनले हात धुन्छु। मलाई थाहा छ साबुनले ती जीवाणु र विषाणुहरूलाई (जसको कारण बिमारी फैलिन सक्छ) नष्ट गरिदिन्छ। 

नागरिकले सल्लाह मानेर सरकारलाई सहयोग गर्नलाई विश्वासको आवश्यकता हुन्छ। उनीहरूलाई विज्ञानप्रति विश्वास हुनुपर्छ। सरकारी अधिकारी र मिडियाप्रति अनिवार्य विश्वास हुनुपर्छ, तर पछिल्ला केही वर्षमा गैर जिम्मेदार नेताहरूले जानी बुझी विज्ञान, सरकारी संस्थान र मिडियाहरूबाट जनताको विश्वास तोडिदिएका छन्। यी गैर जिम्मेदार नेताहरू जनताको ईमान्दारिताप्रति अलिकति पनि कदर र विश्वास नराखी अधिनायकवादको बाटो अपनाउन लालायित देखिन्छन्।

सामान्यतः वर्षौँदेखि डगमगाएको विश्वास राता-रात स्थिर हुन गाह्रो छ, तर यो सामान्य समय होइन। सङ्कटको समयमा दिमाग छिट्टै फेरिन्छ। आफ्ना भाइ बहिनीहरूसँग तपाईँको डरलाग्दो झगडा हुन्छ नै होला तर सङ्कटको समयमा तपाईँले अचानक आफूहरूमाझ धेरैजसो स्नेह र विश्वास महसुस गर्नुहुनेछ। तपाईँ तत्कालै सहयोगको लागि तयार भइहाल्नु हुन्छ। त्यसैले एक सर्विलेन्स राज बनिनुको सट्टा विज्ञान, सरकारी संस्थान र मिडियाहरूले जनताको विश्वास जित्नका निम्ति सठीक कार्य गर्नुपर्ने आवश्यकता छ। हामीले नयाँ टेक्नोलोजीको पूर्ण रूपमा प्रयोग गर्नुपर्छ तर यसले नागरिकलाई शक्ति मिलोस्। म आफ्नो शरीरको तापक्रम र ब्लड प्रेसर नाप्ने पक्षमा छु तर त्यो डेटाको प्रयोगले सरकारलाई सर्वशक्तिमान् बनाउने पक्षमा भने छुइन। मैले डेटाको प्रयोग सजग भएर नीजि निर्णयको लागि गर्न पाउँ र सरकारलाई उसको निर्णयको लागि जिम्मेदार ठहराउन सकूँ। यदि मैले 24 घन्टा नै आफ्नो स्वास्थ्यको निगरानी गरे भने म कति बेला अरूका निम्ति खतरा हुन्छु र ठीक हुनको लागि मैले के गर्नुपर्छ साथै मेरो स्वास्थ्यको लागि के कस्ता व्यवहारहरू ठीक हुन्, सजिलै बुझ्न सक्छु। यदि कोरोना भाइरस फैलिरहेको विषयमा मैले विश्वसनीय तथ्याङ्क फेला पार्न सके भने सरकारले महामारी विरूद्ध लड्नका निम्ति सही तरिका अपनाउँदै छ कि छैन- छुट्टाउन सक्छु अनि सरकारले दिएको जानकारी साँचो हो कि झुटो- त्यो पनि आफै छुटिन्छ। जब हामी निगरानी व्यवस्थाको कुरा गर्दै छौँ भने जनतालाई निगरानी गर्न सक्ने टेक्नोलोजीले सरकारको समेत निगरानी हुनसक्ने कुरा हामीले भुल्नु हुँदैन।

कोरोना भाइरस फैलिनु भनेको नागरिकहरूको अधिकार र कर्तव्यको पनि ठूलो परीक्षा हो। आउने समयमा हामी सबैले लालची नेताको भावुक भाषण र वगमफुसे कथामा भन्दा विशेष वैज्ञानिक डेटा र स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूको भनाइमा विश्वास राख्नुपर्छ। यदि हामीले सही समयमा सठीक निर्णय लिन सकेनौँ भने, स्वास्थ्य सुरक्षाको लागि ठीक निर्णय हो भन्दै हाम्रो सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण स्वतन्त्रता पनि गुमाउने छौँ।

हामीलाई एक वैश्विक योजना चाहिन्छ

राष्ट्रवादी अलगाव र वैश्विक एकजुटता बीच हामीले अझै अर्को महत्त्वपूर्ण चयन गर्नुपर्ने हुन्छ। वर्तमान महामारी अर्थ व्यवस्थामा प्रभाव पर्ने एउटा वैश्विक सङ्कट हो र यसलाई वैश्विक सहयोगले (एकजुटता) नै हल गर्न सकिन्छ। प्रथमतः भाइरसलाई जित्नको लागि विश्वभरिका देशहरूले सूचना आदान प्रदान गर्नुपर्दछ। यसरी नै भाइरसको असरलाई कम गर्न सकिन्छ। अमेरिकी कोरोना भाइरस र चिनियाँ कोरोना भाइरसले मान्छेको शरीरमा कसरी प्रवेश गर्ने भनेर सोँच्न-विचार्न सक्तैन, तर चीनले अमेरिकालाई केही उपयोगी सल्लाह दिन सक्छ। इटलीमा मिलानको डाक्टरले बिहानै पाएको जानकारीले बेलुकीसम्म तेहरानमा कसैको जीवन बचाउन सक्छ। ब्रिटेनको सरकार केही नीतिहरू लागु गर्नका निम्ति असमञ्जसमा छ भने उसले भर्खरै यस्तै सङ्कट पार गरिसकेको कोरियाको सरकारसँग सल्लाह माग्न सक्छ, तर यी सबै कुरा सम्भव हुनका निम्ति वैश्विक मित्रता र एकजुटताको भावना हुन आवश्यक छ।

सबै राष्ट्रहरूले खुलेर जानकारीहरू साझा गर्ने, विनम्रतापूर्वक सल्लाह माग्ने साथै जे पनि आदान प्रदान हुन्छ त्यसमाथि विश्वास राख्न सक्ने किसिमको माहौल बनाउनुपर्ने हुन्छ। मेडिकल किट र उत्पादनका लागि वैश्विक स्तरमा नै पहल गर्नुपर्छ। आफ्नै देशमा उत्पादन गर्ने र धेरैजसो जम्मा गरेर थुप्रो लगाउने सट्टा समन्वयका साथ वैश्विक प्रयास गर्नु नै विशेष प्रभावकारी हुन सक्छ। जसरी लडाइको समयमा विश्वका प्रायः सबै देशहरूले आफ्ना उद्योगहरूलाई राष्ट्रियकरण गर्ने गर्छन्, त्यसै गरी कोरोना भाइरस विरूद्धको लडाइँमा पनि जरूरी चिज-बिजको उत्पादनलाई राष्ट्रियको सट्टा मानवीय बनाउनुपर्ने हुन्छ। यदि कुनै देशमा सङ्क्रमणको समस्या अधिक छ भने त्यहाँ कुनै धनी देश अथवा कम सङ्क्रमण भएका देशहरूले सहयोग पठाउनु पर्नेछ। डाक्टरहरूलाई खटाउने कार्यमा पनि यस्तै प्रयास हुन जरूरी छ।

अर्थव्यवस्थालाई सम्हाल्नका निम्ति एउटा वैश्विक नीति बनाउनु पर्ने आवश्यकता हुन्छ। यदि सबै देशहरू आफ्नै ढङ्गले चल्न थाले, समस्या अझै गहिरिएर जानेछ। यस्तै प्रकारले यात्राको विषयलाई लिएर पनि एउटा सहमति बनिनु पर्छ। किनभने वैज्ञानिक, डाक्टर र सप्लाईहरू पनि संसारका एक कुनाबाट अर्को कुनासम्म पुग्न सक्नु पऱ्यो। यसरी लामो समयसम्म यात्रामा गतिरोध सिर्जना हुँदा धेरैजसो नोक्सान हुनेछ र कोरोना विरूद्धको लडाई पनि कमजोर हुन सक्छ। फ्री-स्क्रीनिङ गरेर यात्रा सुरू गर्ने कार्यमा सहमति बनाउनु लाभदायक हुन सक्छ, तर सबैभन्दा दुःखदायी खबर के भने- अहिलेसम्म यी मध्ये कुनै पनि क्रियाकलापहरू भइरहेका छैनन्। संसार भरिका सरकारहरू प्यारालाइसिसको अवस्थामा देखिँदै छन्। विश्वका सात धनी देशका नेताहरूको बैठक बल्ल-तल्ल टेलि-कन्फ्रेन्सिङको माध्यमले पछिल्लो हप्ता मात्र सम्भव भयो, तर यस बैठकमा कुनै पनि यस्ता प्लानहरू पेस गरिएको छैन, जसले वैश्विक एकजुटताकासाथ कोरोना भाइरस विरूद्ध लडाई गर्न सकियोस्। 

2008-को आर्थिक सङ्कट र 2014- को इबोला भाइरसको फैलावटमा अमेरिकाले ग्लोबल लिडरसिपको भूमिका निर्वाह गरेको थियो, तर अहिले अमेरिकी नेतृत्त्वले यो कार्यलाई पन्साइदिएको छ। बरू उसलाई मानवताको भविष्यको भन्दा 'ग्रेटनेस अफ अमेरिका'-को बढी चिन्ता भएको महसुस गर्न सकिन्छ। वर्तमान अमेरिकी नेतृत्त्वले आफ्नो सबैभन्दा नजिकको साझेदारीलाई समेत लत्त्याएको छ। युरोपीय सङ्घप्रति कुनै प्रकारको सहयोग भएको छैन र जर्मनसँग पनि (भ्याक्सिन) टिका विषयलाई लिएर एउटा अचम्मको स्केन्डल उत्पन्न भएको छ। यस्तो अवस्थामा हामीले एकदमै सजग भएर राष्ट्रवादी अलगाव र वैश्विक एकजुटता मध्ये कुनै एक विकल्पको चयन गर्नुपर्ने हुन्छ। यदि हामीले राष्ट्रवादी अलगाव नै चयन गऱ्यौँ भने यो समस्याले धेरै नुकसान पुऱ्याएर लामो समयपछि मात्र सकिनेछ र भविष्यमा पनि यस्ता थुप्रै सङ्कटको खतरा ता हुन्छ नै, तर हामीले वैश्विक एकजुटतालाई चयन गऱ्यौँ भने कोरोना विरूद्ध ठूलो जीत हासिल गर्न सक्नेछौँ। 21औँ शताब्दीका मानव जातिको अस्तित्व नै समाप्त गर्न आउने भविष्यका थुप्रै सङ्कटहरू विरूद्ध लड्नका निम्ति पनि दह्रोसँग उभिन सक्नेछौँ।