अङ्क ४७ : सम्पादकीय

 टिस्टाको भयानक स्थिति

टिस्टा नदीले जुन विकराल रूप धारण गरेको थियो, यो मानव सभ्यताको निम्ति ठुलो चुनौती हो। केवल मुनाफा मात्र खोज्ने प्रवृत्तिका देशका कर्पोरेटहरूलाई यस घटनाले कतिको फरक पर्ला त्यो थाहा भएन। तर यसले टिस्टा नदीसँग जोडिएका सभ्यता, जनजीवनलाई तहसनहस पारेको छ। हरेक प्राकृतिक संसाधनमाथि अत्याधिक अतिक्रमण गर्नु र सरकारले पनि कर्पोरेटहरूलाई खुल्ला छुट दिनु जस्ता घटनाले आज हामी यस्तो विपद्को सिकार बन्नुपरेको छ। 

यो घटना एउटा उदाहरण हो। यस क्षेत्रमा कुनै पनि साधारण प्राकृतिक दुर्घटना हुना साथ त्यसले यस भेकलाई नै धराशायी बनाउन सक्छ भन्ने अलर्ट हो। प्राकृतिक आपदा अचानक आइलाग्ने घटना होइन। यसखाले घटनापछि लामो पृष्ठभूमि रहेको हुन्छ भन्ने कुरा हामीले बुझेका छौँ, नभए बुझ्न जरूरी छ। अनि यस आपदका निम्ति एनएचपीसी प्रोजेक्ट एउटा कारण हो। यसले अझै भयानक आपद निम्त्याउन सक्छ, जसको क्षतिपुर्ति हामी सबैले गर्नुपर्ने हुन्छ। प्राकृतिक सम्पदाको नाफा कुनै कर्पोरेट विशेषको हुन्छ भने यसले निम्त्याएको सङ्कट स्थानीय सर्वसाधारणका निम्ति अभिशाप हुनेछ। 

प्राकृतिक आपदा जुनैबेला हुनसक्छ तर यसबेला प्रकृतिको संरक्षण गर्न साटो, केही सुरक्षा उपाय अपनाउनु साटो प्रकृतिको दोहन गरेर दोब्बर तेब्बर मुनाफा गर्न लागिपर्ने कर्पोरेटहरूका आडमा वर्तमान पक्षपाती शासन व्यवस्था नीति निर्धारण गर्दै बसिरहेको छ।

आजको समयमा टिस्टाको नाजुक स्थितिबारे कोही पनि अनभिज्ञ छैन। यसबेला यस क्षेत्रलाई संरक्षित गर्ने योजना चाहिएको हो। तर सरकारको इच्छा यसमा छँदै छैन। अझ रेलवे प्रोजेक्ट र अत्याधिक मात्रामा सुरूङहरू खन्ने कार्यहरूले सम्पूर्ण क्षेत्रलाई नै खतराको मुखमा होमिदिएको छ। यस क्षेत्रका समाज, सभ्यता, भूगोल र मानिसहरूप्रति व्यवस्थाको उदासीनता प्रष्ट छ, सो हामीले देखिरहेका छौँ।

टिस्टा नदीको आजको यस भयावह स्थितिबाट केही सिख लिँदै यस क्षेत्रप्रति विशेष ध्यान दिइयोस्। टिस्टा अनि टिस्टा वरिपरिका जनजीवन बचाउनमा विशेष ध्यान दिइयोस्। कुनै प्रोजेक्ट र विल पास गर्दा स्थानीयहरूको सुझावलाई ध्यानमा राखियोस‌्। पहिले जस्तै पर्यवारणविदहरूको सुझावलाई बाइपास गरेर प्रोजेक्टलाई जबरजस्ती नथोपियोस्। अहिलेको सन्दर्भमा आपदबाट यस क्षेत्रलाई बाहिर निकाल्न आवश्यक जम्मै खाले प्रयास गरियोस्।

टिस्टा बाढले यस चोटि छिमेकी राज्य सिक्किमलाई व्यापक रूपमा असर पारेको छ। चुङथाङ भ्याल्लीको भौगोलिक बुनोट नै परिवर्तन भएको छ। अनियन्त्रित रूपमा नदीमाथि बाँध निर्माण गर्दा कस्तो परिस्थिति सिर्जना हुँदो रहेछ भन्ने प्रत्यक्ष उदाहरण टिस्टाले प्रस्तुत गरिसकेको छ। सयौँ परिवार आज शिविरहरूमा बसिरहनु परेको छ। हजारौँ मानिसहरूले धन सम्पत्ति गुमाउनु परेको छ। अब फेरि फेरि टिस्टा किनारमा बस्तीहरू पुन:स्थापित हुन् सक्छ? यो प्रश्नले हरेकलाई घोची रहेको छ। सिक्किम सरकारले तत्काल धेरैवटा राहतपूर्ण पाइलाहरू चालेको देखिए तापनि यता कालेबुङ/दार्जीलिङ जिल्लामा भने क्षेत्रीय प्रसाशनले सन्तोषजनक काम भनेको गरेको देखिएन। यहाँसम्म कि क्षेत्रीय प्रसाशनसँग बाढको प्रकोपमा कति परिवार परे, कतिले ज्यान गुमाए, कति सम्पत्ति नोक्सान भयो, त्यसको आधिकारिक विवरण समेत सङ्ग्रह गर्न सकेन। कुनै सरकारी रिपोर्ट नै आएको छैन। राज्य सरकार वा केन्द्र सरकार पनि यस कुरामा गम्भीर देखिएनन्।

अब बाढ पीडितहरूको पुनर्व्यवस्थापनको निम्ति प्रशासनले कस्तो पहल गर्ने हो? केवल उनीहरूको पुनर्व्यवस्था मात्र होेइन, उनीहरूको आय आर्जनको व्यवस्था समेत प्रशासनले मिलाउनु पर्ने हुन्छ। सेभोकदेखि रम्फूसम्मै बसोबास गर्ने मानिसहरूका सुरक्षाका निम्ति दीर्घकालिन योजना बनाउनु पर्ने आवश्यकता देखिएको छ। राजमार्ग क्षेत्र अझै पनि खतरादेखि बाहिर छैन। रेलवे निर्माण कार्य चलिरहेको छ। जसले गर्दा विभिन्न स्थानहरूमा पैह्रो जाने क्रम जारी छ। टिस्टाको बाढले धेरैवटा गाउँहरू बगाएको छ। अब रहल गाउँहरूको सुरक्षा कसरी गर्ने? के प्रसाशनले टिस्टाको दीर्घकालिन सुरक्षाको निम्ति पहल गर्छ? प्रश्न गरौँ।