कुडनकुलम— परमाणु योजना विरुद्ध सङ्घर्ष

विश्वका सबै प्रचार प्रसारका माध्यमहरू अहिले तामिलनाडुको न्युक्लियर पावर प्लाण्ट (नाभिकीय उर्जा केन्द्र) प्रोजेक्ट र त्यसको बिरोधमा चलीरहेको सङ्घर्ष माथि आँखा तन्काएर हेरिरहेका छन्। तामिलनाडुको तिरूनेल्वेली जिल्लाको कुडनकुलम इलाकामा वर्षो अघाडीको भारत सरकारको न्युक्लियर पावर प्लाण्टको योजनाले रूप लिदैछ। यो योजना बारे नवम्बर २०, १९८८ मै त्त्कालीन प्रधानमन्त्री राजीव गान्धी अनि सोविएतका राष्ट्रपति मिखाइल गोर्बचेवबिच देशमा दुइवटा न्युक्लियर रियाक्टर निर्माण गर्ने सम्झौता भए तापनि, योजना बिगतको दशकमा थन्किरह्यो। योजनाको बिरोध गर्दै तिरूनेल्वेली, तुतिकोरिन, अनि कन्याकुमारीका मानिसहरू सबै एक भइ सम्थुभा समुदय यक्कम संगठनको स्थापना गरे। त्यतिखेर रूसको चेर्नोबिल न्युक्लियर प्लाण्ट दुर्घटना ताजानै थियो, अनि संसारका प्रायः जसो बैज्ञानिक र बुद्धिजीवीहरू न्युक्लियर पावर प्लाण्टको बिपक्षमा थिए। चेर्नोबिल काण्ड पछि रूसमा अनि १९८८ को रू स-भारत परमाणु चुक्ति पछि भारतमा परमाणु शक्ति प्रकल्प बिरूद्ध आन्दोलन भयो। परमाणु शक्ति बिरू द्ध तीव्र आन्दोलनले परमाणु शक्ति प्रकल्प फिर्ता लिन सरकार बाध्य बन्यो र पछि हट्नु बाध्य भयो। सन् १९९७ मा देबेगौडाको सरकारले भारतमा परमाणु शक्तिको प्रकल्पलाई पूर्णजागृत गरिदियो।

     योजनाले रूप लिनको साथ साथै, प्रस्तावित पावर प्लाण्टको निकटमा रहेका हजारौ जनताले यसको बिरोध गर्न थाले। मद्रास हाई कोर्टको आदेशलाई ढाल बनाई भारतको परमाणु शक्ति आयोगले गत १० सेप्टेम्बर कुडनकुलम परमाणु रिएक्टरमा इन्धन भर्ने निर्णय लिए। बिगतको साल जापानको फुकुशिमामा भएको डरलाग्दो दुर्घटनाले जन्मदियो हालैको कुडनकुलम आन्दोलनलाई, जब भारतको यस परमाणु प्रकल्पले आकार लिन थाल्यो। तर तिरू नेल्वेली, तुतिकोरिन अनि कन्याकुमारी जिल्लाका मानिसहरू ले बिगतको एक बर्ष देखि कुडनकुलममा परमाणु शक्ति परियोजना बिरू द्ध एकबद्ध भइ आन्दोलन गर्दै आइरहेछन। ९ सेप्टेम्बर, परमाणु रिएक्टरमा इन्धन भर्ने कामको एक दिन अघि कुडनकुलम अनि वरिपरिका बासिन्दाहरू ले परमाणु परियोजना घेराउ गर्ने अभियान चलाए। हजारौ प्रतिवादी मानिसहरू समुद्र मार्ग भइ आए भने हजारौ समुद्रको किनार हुँदै। यिनीहरू को जुलुस परमाणु परियोजना तर्फ लाग्यो जहाँ प्रायः तीन हजार पुलिस आन्दोलन दबाउन तैयार थिए। १० सेप्टेम्बर त्यहाँ अझ एक हजार पुलिस थपिए र आन्दोलनकारिहरू पछि नहटे लाठिचार्ज गर्ने धम्कि दिए। केहि पछि पुलिसले लाठि मात्र होइन तर आँसुग्यास र रब्बर बुल्लेटको प्रयोग गरि आन्दोलनलाई दबाउने भरपुर प्रयास गरे। पुलिसको लाठि, आँसुग्यास अनि रब्बर बुल्लेटले धेरै आन्दोलनकारीहरू घाइते भए।

     पुलिसको निष्ठुर आक्रमण देखि बाँच्दै निशस्त्र आन्दोलनकारिहरू समुद्रमा ओर्लिए, तर त्यहाँपनि तिनीहरू लाई पुलिसले छोडेनन्। यस आन्दोलनको समर्थन गर्दै तुतिकोरिनका मछवाराहरू ले बन्दरगाह अवरोध गरे। उनीहरू ले १००० भन्दा बढ्ता नाउ बन्दरगाहको प्रवेशमा राखी परमाणु परियोजनामा लाग्ने पदार्थ युरेनियम बन्दरगाह भित्र पस्न नदिने भए। यतिबेला पुलिसले केहि राउण्ड गोलि चलाए। यसै बिच पुलिसको गोलीले ४८ वर्षीय संघर्षरत मछवारा अन्थोनी स्यामीको मृत्यु भयो। पुलिसहरू थामिएनन्, अझ तिनीहरू ले वरिपरिका गाँउमा तलाशी लिए अनि लगभग १०० आन्दोलनकारिहरू लाई पक्रे। पुलिसले पक्रेका आन्दोलनकारिहरू माथी झुटो मामिला दर्ज गरियो। यति मात्र होइन, तामिलनाडु सरकारले सञ्चारमाध्यमका कर्मीहरू माथि पनि लाठि चलाए। परमाणु परियोजना बिरू द्ध अझ आन्दोलन चडकिरहेको छ।

     भारत, बिशेष गरी दक्षिण भारतमा चलीरहेको विद्युत समस्यालाई नकार्न पनि सकिन्दैन, तर के विद्युत समस्याको हल यही अनुशक्तिको प्रयोगनै हो र? अरू केहि बिकल्प छैन? न्युक्लियर पावर प्लाण्टले बिद्युत भन्दा बढ्ता संकट अनि खतराहरू निम्त्याउनेछ। के विगतको बीस वर्ष अघिको चेर्नोबिल काण्ड अनि एक वर्ष अघि फुकुसिमामा भएको दुर्घटनाले, न्युक्लियर प्लाण्टले निम्त्याउने खतराहरू को स्पस्टिकरण दिदैन? तामिलनाडुको मुख्यमन्त्री जयललिताले जनाए अनुसार परमाणु परियोजना सफा औ सुरक्षित छ। देशको प्रधानमन्त्री मनमोहन सिंहले विदेशी गैर-सरकारी संस्थाहरू कुडनकुलम परमाणु परियोजनाको स्थापनामा बाँझो बनिरहेको बताए, तर सरकारले परमाणु परियोजना कतिको सुरक्षित छ भनि ठोस प्रमाण भने दिन सकेका छैनन्।

     भत्केको बाटो, अस्पताल, बिद्यालयसम्म मरम्मत गर्न नसक्ने भारत सरकार, न्युक्लियर प्लाण्टलाई बिशेष ध्यान अथवा परिपक्व सुरक्षा दिने अवस्थामा छ वा छैन, यो पनि प्रश्न नै छ। न्युक्लियर प्लाण्टले निकटमा रहेका बासिन्दाहरू को स्वस्थमा पुर्याउनेउने क्षती बारे त झन् सरकारको पर्चामा कुरै छैन। तामिलनाडु सरकारको पब्लिक वर्क्स डिपार्टमेन्टले जनाए अनुसार पावर प्लाण्ट वरिपरी २ देखि ३ कि.मी. भित्र बसोबासो गर्नु असुरक्षित हो, त्यसो भए प्लाण्ट वरिपरिका बस्तीहरू भोलि विस्थापित हुन पनि सक्छ। फिलहाल प्रस्तावित पावर प्लाण्टको ३० कि.मी.-को घेरामा करिब १० लाख मानिसहरू बसोबासो गर्छन, यी मानिसहरूको स्वस्थको सुरक्षा त छैननै साथै केहि दुर्घटना भएमा फटाफट त्यो ठाउँ खाली गर्न पनि सम्भव छैन। पर्यावरण मन्त्री जयंथी नटराजनले जनाए अनुसार न्युक्लियर पावर प्लाण्टबाट निस्कने फोहोरले समुन्द्रको पानीको तापमान ७ डिग्रीले बढ्ने छ, धेरै जनमानस जो माछा व्यवसाय गर्छन् उनीहरूलाई यसले निश्चित रूपले क्षति पुर्याउने छ। डा हेलेन क्यल्दिकोट (समाज दायित्वको निम्ति चिकित्सकको संस्थापक) ले भने झैँ "न्युक्लियर पावर न त सफा, न सुरक्षित, न नै जीवाष्म इन्धनको बिकल्प हो, बरू यो त पर्यावरणलाई हानि पुराउने कारक हो"।

     जापान, जर्मनी जस्ता बिकशित देश जसको योजना न्युक्लियर पावरको क्षमता बडाएर ४० प्रतिशत बनाउने थियो, उनीहरू अहिले सबै पछि सरेका छन्। तब के भारत जस्तो बृहत जनसंख्या भएको देशले न्युक्लियर पावर प्लाण्ट स्थापित गरि यति ठुलो जोखिम उठाउन सही हो ?

     न्युक्लियर पावर प्लाण्टको स्थापना यति असुरक्षित हुँदा हुँदै पनि भारत सरकारले बन्दुकको आडमा यो योजना आमजनताको इच्छाबिना थोपिरहेको छ। सरकारका नीतिहरू कसरी दैनन्दिन आम मानिसको लागि खतरा बनिरहेछ, हालैको नोनाडाङ्गा उच्छेद, खुद्रा व्यापारमा प्रत्यक्ष विदेशी निवेश, डिजेल र ग्यासमा सरकारी अनुदान घट्नु इत्यादी काण्डहरूले स्पस्ट पारिदिन्छ।

गुञ्जन राणा

---------------------------------------------------------------------------------

न्युक्लियर पावर किन खतरा हो?

१. दुर्घटना जनाएर आउँदैन, चेर्नोबिल जस्तै अति सुरक्षित हुँदाहुँदै पनि दुर्घटना घट्न सक्छ। कुनै पनि परमाणु रिएक्टरमा दुर्घटना घट्न सक्छ,  रेडियोसक्रिय पदार्थहरू पर्यावरणमा मिसिन्छन्, जो आउदो पिडीहरूको लागि खतरनाक हुनेछ। सामान्य परिस्तिथिमा पनि रेडियोसक्रिय पदार्थहरू रिएक्टरी बाट निस्कन्छ, जो स्वास्थको लागि हानिकारक हो।

२. विश्वभरीनै  रेडियोसक्रिय त्याज्य पदार्थ सुव्यवस्थित गर्ने सुरक्षित जगह छैन। त्याज्य पदार्थहरू  जमिनदेखि माथि वा मुनि ठुल्ठुला बंकरहरूमा राखिन्छ। यो सुव्यवस्था गर्ने प्रक्रिया अतिनै महँगो अनि असुरक्षित छ।

३. करदाताहरूले दिने कर अथवा सरकारले दिने अनुदान बिना कुनैपनि देशमा परमाणु प्लाण्टको निर्माण हुन सक्दैन, त्यसैले परमाणु प्लाण्टले समाज भन्दा बेसी परमाणु उधोगपतिहरू लाई नाफा पुर्याउने छ।

४. परमाणु प्लाण्टले प्रदुषणलाई नियन्त्रणमा ल्याउनेछ भन्ने कुरापनि मिथ्यानै हो। विश्वभरिको परमाणु शक्ति तीन गुना बेसी भएपनि पर्यावरण प्रदुषित पार्ने ग्यासमा केवल १२.५ देखि २० प्रतिशतको कटौती हुनेछ।

५. परमाणु शक्ति अणु शस्त्रको अर्को अंग हो। परमाणु प्लाण्टमा लाग्ने रेडियोसक्रिय पदार्थहरूले परमाणु शस्त्रको निर्माण गर्न सकिन्छ।

६. परमाणु परियोजना केही सिमित पदार्थमा भर पर्दछ, जुन पदार्थ अतिनै रेडियोसक्रिय र हानीकारक हुन्छन्।